Karjalan Valdkund

Рувики-späi

Экспертиза РАН

Logo-ran.png
Venäman tedoakademii
tegeb azjtarkištust
Ližatedod
Times2.svg

Venäman tedoakademijan azjtarkištuz

Arrow-Right.png
Logo-ran.png
Venäman tedoakademii
tegeb azjtarkištust
Venäman tedoakademii
Kodvdud kirjutez
Республика Карелия
veps.: Karjalan Valdkund, karj.: Karjalan tašavalta, livv.: Karjalan tazavaldu, suom.: Karjalan tasavalta
Karelia Collage 2020.png
Флаг[d] Герб
Флаг[d] Герб

Karjalan Tazovaldkundan Gimn

63°49′00″ с. ш. 33°00′00″ в. д.GЯO

Valdkund

 Venäma

Входит в
Адм. центр

Petroskoi

Karjalan pämez'

Artur Parfenčikov

Karjalan parlamentan pämez'

Elissan Šandalovič

Istorii da geografii
Pind

180 520 км²

  • (18-е место)
Aigvö

MSK (UTC+3)

Крупнейшие города

Petroskoi, Kostomukša, Kondopoga, Medvežjegorsk, Sortavala, Kem', Segeža

Ekonomik
Eläjad
Eläjad

↘523 856[6] чел. (2024)

  • (73-е место)
Tiheduz'

2,9 чел./км²

Rahvahad

venälaižed, karjalaižed, vepsläižed, suomalaižed

Uskondad

ortodoksižed, katolikad, protestantad, l'uteranad, musul'manad

oficialižed keled

venän kel' (государственный[lower-alpha 1]), karjalan kel', vepsän kel' da suomen kel'[lower-alpha 2]

Lugun identifikatorad
Kod ISO 3166-2

RU-KR

Код ОКАТО

86

Venäman subjektan kod

10

Internet-domen

karelia.ru

-
Преемственность
← Karjalan АSSR

Официальный сайт(ven.)

Pauklahjad Leninan orden Орден Октябрьской Революции Орден Дружбы народов
lugeda • diskussii • redaktiruida
Внешние аудиофайлы

Karjalan gimn (Инс.)

Karjalan gimn (Рус.)

This box: diskussii • redaktiruida

Karjala (ven.: Республика Карелия, karj.: Karjalan tašavalta, livv.: Karjalan tazavaldu, suom.: Karjalan tasavalta[8], veps.: Karjalan Valdkund; lühüdad nimed: Karjala (ven.: Каре́лия)[9], ven.: Ка́рьяла[9]) — Venäman subjekt, sen valdkund[10][11]. Mülüb Öbokan federaližehe ümbrusehe, om Pohjoižen ekonomižen rajonan pala.

Valdkundan pälidn om Petroskoi[12].

Karjala oli tehtud vodel 1920 kut Karjalan radkommun[13], 25. heinkud vodel 1923 oli vajehtadud Karjalan Avtonomižeks Socialistižeks Sovetskijaks Valdkundaks, mitte mülüi Venäman Sovetskijaha Federativižehe Socialistižehe Valdkundaha (5. tal'vkuspäi vodelpäi 1936 — Karjalan Avtonomine Sovetskii Socialistine Valdkund). 31. keväz'kud vodel 1940 Sovetskijan Sojuzan Ülembaižen nevondišton käsköl sai uden nimen da tegihe Karjalaiž-Suomalaižeks SSRaks da oli lähttud RSFFSRaspäi. 16. heinkuspäi vodelpäi 1956 — möst mülüškanzi RSFSRaha. 9. elokud vodel 1990 Karjalan Ülembaine nevondišt vahvištoiti deklaracijad valdkundaližes ripmatomudes, а 13. kül'mkud vodel 1991 andoi sille nügüdläižen nimen — Karjalan Valdkund[14].

Karjalan päivlaskman röun om Venäman da Suomen valdkundaližen röunan pala. Päivnouzmas Karjala röunatab Arhangel'skan agjanke, suvel — Vologdan da Piterin agjoidenke, pohjoižes — Murmanskan agjanke.

Valdkundaline kel' om venän kel'. Keled, miččil om valdkundaline tugi Karjalas: karjalan kel' (ei ole valdkundaline kel' Karjalas, sikš ku ei ole kirjamištod kirillical), suomen kel' da vepsän kel'.

Nimen sündumine

Kuspäi sündub Karjala-nimi, ei ole sel'ged lophusai, no om tedoid, miše sen jured oma proto-suomalaižes *karja-sanaspäi, ven.: «скот», mitte oli ottud pragermanialaižes *harjaz-sanaspäi (ven.: «войско, армия»); -la-lop' znamoičeb mad, ven.: «земля» (rindatuz "Kalevala", Pojola)[15].

Toižen melen mödhe, nimen jured oma baltialaižes garja-sanaspäi, ven.: «гора»[16].

Londuz

Geografii

Karjalan Valdkundan fizikkart

Karjalan Valdkund sijadase Pohjoiž-Evropas, Venäman öbokas. Se valase Vauktal merel homendezbokas. Karjalan piduz’ pohjoižespäi suvehesai om 660 kilometrad, a päivlaskmaspäi päivnouzmahasai — 424 kilometrad[17].

Valdkundan päreljef om kukhakaz tazangišt, kudamb vajehtase päivlaskmas Päivlaskman karjalaižeks ülüseks. Konz jäžom kändaižihe pohjoižehe, se lujas vajehti Karjalan reljefad — sündui lujas äi järviden kotlovinoid, morenižid sel'gid, ozid, kamoid.

Karjalan korktemb sija — Nuorunen-mägi[18].

Aigvö

Map of Russia - Moscow time zone.svg
Kezal Karjalas 21:00 ehtad päiväine vaiše zavodiše išttas

Karjala om mugoižes aigvös, mitte ozutase rahvahidenkeskeižen standartan mödhe kut Moscow Time Zone (MSK). Mail'man koordiniruitud aigaspäi UTC om +3:00[19].

Il'mišt

Karjalan sä vajehtase. Il'mišt om pehmed paksuiden sadegidenke, vajehtase Karjalan mal merižespäi kontinentaližehesai. Tal'v om lumekaz, rainiž, ilman vägekahita pakaižita. Keza om lühüdaigaine da läm’, äjiden sadegidenke. Eskai kezakus Karjalas erasti oleskeleba halad (lujas harvoin). Räk voib olda harvas, kaks’-koume nedalid suvirajonoiš. Sikš ku nepsuz' om sur', räk sä mujutas, konz irdal om 20 °C. Pohjoižrajonoiš räk sä oleskeleb lujas harvoin da jatktase vaiše erased päiväd[20].

Petroskoi-kliima.svg KemiKarjala-kliima.svg
Petroskoi Kem'

Geologii

Kal'l'od Sortavalan rajonas

Karjalas om: 2 sijas sadas minerališt vet.

  • 489 saskelmižiden sijad,
  • 31 sugud kovad tarbhašt mankaivatust,
  • 386 torfan saskelmižiden sijad,
  • 14 sijas sadas vet maspäi,
  • sijas sadas minerališt vet (ozutesikš, lähtked Marcialižed Veded-pos'olkas),
  • 10 oficialižesti vahvištadud da enamb 200 löutud geologišt muštpachad.

Karjalan pätarbhaižed mankaivatused oma raudruda, titan, vanadii, molibden, hüväd metallad[21], almazad, slüda, sauvondmaterialad (granitad, diabazad, mramorad), keramikmaterial (pegmanitad, špat), apatit-karbonatan rudad, ščoločan amfibol-asbest[22].

Karjalas aktivižesti sadas raudruda, sl'uda, pöudšpat, kvarc, sauvondmaterialad (granitad, diabazad, mramorad). Vastatas kuld, hobed, almazad, harvinaižed metallad, titan, vanadii, molibden[23].

Gidrologii

Änine tal'vel (uhokus vodel 2021)

Karjalas om 27 000 joged. Kaikid surembad joged oma Vodla-jogi (piduz' — 149 km), Kem'-jogi (191 km), Onda-jogi (197 km), Unga-jogi, Čirka-Kem'-jogi (221 km), Kovda-jogi, Šuja-jogi, Suna-jogi Vig- da Kivač-vezilanktusidenke[24].

Karjalas om läz 60 000 järved. Ühtes soidenke ned oma 2000 km³hüväd verest vet. Ladogan järv da Änine oma kaikid surembad järved Jevropas. Toižed sured järved Karjalas oma Nük, Päjärv, Segjärv, Sämjärv, Topjärv, Vigjärv, Juškjärv. Sikš ku Karjala om Baltian kristalližel ščital, ka äjiš jogiš oma kosked, a niiden randoil oma kived[25].

Päiduz Änižen randal (eloku, 2021)
Ehtzor'a Änižel semendkus vodel 2022, aig 23.00 (jo zavodihe «vauktad öd»)

Flor da faun

Karjalan faun om nor', se sündui jäl’ghe Jäžoman aigkeskustad. Karjalas eläb 63 imetaiživatoiden sugud, ozutesikš, Ladogan nerpa, let'aga, rusked ušan, miččed om pandud Rusttaha kirjaha. Karjalan jogiš voib vastata evropalaižiden da kanadalaižiden majagiden pezoid. Kanadalaine majag, ondatr da amerikalaine hähk oma Pohjoiž-Amerikan faunan akklimatiziruitud ezitajad. Jenotanvuitte koir ei ole igähine Karjalan eläi, se tuli Venäman Edahaižes Päivnouzmanpolespäi. Vozilpäi 1960 voib vastata mecsigoid, suvirajonoiš - kosulid. Voib vastata kondjid, il'besid, jänišid, mägrid, reboid da händikahid[26].

Karjalas eläb 285 linduiden sugud, 36 niišpäiom pandud Karjalan Rusttaha kirjaha. Kaikid tetambad lindud oma püd, tedrid, mackanad, mecoid. Kaikuččen keväden suvespäi Karjalaha lendaba hanhed. Lihansöjad lindud oma hir’pulod, habukad, orlad-berkutad, solunid. Mugažo om 40 parad orlanad-belohvostad. Ujumižiden linduiden keskes oma sorzad, kakačud, kajagad, gaga.

Karjalas oma madod, gadad, veretenicad, šihlikod.

Kevädel om äi gavedid: säs'kid, čopjäižid, kägentäid, kärbhaižid. Suvipolel oma kägentäid. Voib vastata harvinaižen mahaonan lipikaižen.

Sügüz' Karjalas (reduku, vodel 2021)

Karjalan flora, kut I fauna sündui 10-15 tuhad vot tagaze. Karjalas om enamba kavag'mecoid: pohjoižes — pedajid, suves — pedajid da kuzid. Karjalan mecoiden pälehtezsugud oma koiv, hab da raid. Voib vastata vahtarid[27].

Karjala om marjoiden röun, kus kazvab bol, garbol, jonikaine, garbol, babarm, murikaine, sestrikaine da mustikaine. Suvipolel kazvaba manzikaine da čigičaine. Mecoiš voib vastata kadagad, tomed, kalinad.

Londusen kaičemine

Kacund Paanajärvehe (rahvahaline puišt), Kivakka-mägi

Karjalas om kaks’ kaičuztahod: Kivač (kaičuztaho) da Kostomukšan kaičuztaho, mugažo Kandalakšan kaičuztahon Kem'-Ludan pala. Sigä oma ekologižed tropaižed, londusen muzejad da tedoturizm.

Valdkundas om koume rahvahališt puištod – "Vodljärven rahvahaline puišt" (sen pala om Arhangel'skan agjas), "Paanajärven rahvahaline puišt" da "Kalevalan rahvahaline puišt".

Karjalas mugažo om kaks’ muzei-zapovednikad: "Valaam" da "Kiži".

Mec

Surembas palas Karjalas oma mecad (148 000 km², libo 85 %). Лесной фонд республики Карелия имеет общий запас древесины 945,7 млн м³, из них хвойные насаждения — 826,3 млн м³[28].

Medvežjegorskan rajon
Mec ei ole edahan Petroskoišpäi, kezaku vodel 2021
Mec Sortavalan rajonas (kezaku vodel 2022)

Karjalas om 17 mecpredprijatijad. Mecas holdub "Roslesinforg"-filial[29].

Istorii

Počtblok vodel 2020. 100 vot Karjalan Valdkundale
Aigkeskust Nimi Homaičendad
VII — XI voz'sadad Korela (heim) Baltianmeren-suomalaine heimkund
XI — XV voz'sadad Korelan ma Priladožjen öbokan territorijan istoriline nimi,
avtonomii, mitte mülüb Novgorodan valdkundaha
XVI — XVII voz'sadad  Korelan ujezd Moskvan carstvan Novgorodan man Vodskijan p'atinan pala
1617 — 1721 Karjalaine gercogstvo Gercogstvo mülüb Švecijan korolevstvan Viborgan lenaaha
1784 — 1796 Oloncan namestničestvo Venäman imperijan administrativine eländsija
1801 — 1922 Oloncan gubernii Venäman imperijan administrativine eländsija
8. kezakud vodel 1920 — 27. heinkud vodel 1923 Karjalan Radkommun Avtonomii, mitte mülüb RSFSRaha/SSSRaha
25. heinkud vodel 1923 — 5. tal'vkud vodel 1936 Avtonomine Karjalan Socialistine Sovetskii Valdkund (ASSR) ASSR mülüb RSFSRaha
5. tal'vkud vodel 1936 — 31. keväz'kud vodel 1940 Karjalan Avtonomine Sovetskii Socialistine Valdkund (KASSR) ASSR mülüb RSFSRaha
31. keväz'kud vodel 1940 — 16. heinkud vodel 1956 Karjalaiž-Suomalaine Sovetskii Socialistine Valdkund (KFSSR) Sojuznii valdkund mülüb Sovetskijoiden Socialistižiden Valdkundoiden ühtištusehe (SSSR)
16. heinkud vodel 1956 — 24. semendkud vodel 1991 Karjalan Avtonomine Sovetskii Socialistine Valdkund (KASSR) ASSR mülüb RSFSRaha
24. semendkud vodel 1991 — 13. kül'mkud vodel 1991 Karjalan Sovetskii Socialistine Valdkund (Karjalan SSR)[30][31] Valdkund mülüb RSFSRaha
13. kül'mkud vodel 1991[31][32] — 12. uhokud vodel 2001 Karjalan Valdkund Valdkund mülüb RSFSRaha/Venämaha
12. uhokuspäi vodelpäi 2001 Karjalan Valdkund (Karjala) Valdkund mülüb Venämaha

VII voz'sadal paiči "sobstvenno" Karjalašt kn'ažestvad sündub völ äjak-se karjalaižid kn'ažestvoid (Saimenskii karjalaine kn'ažestvo, Viborgan karjalaine kn'ažestvo da Tiverin karjalaine kn'ažestvo), no niiden sündumine oli azotadud Švecijan ekspansijal. Lopuks Viborgan kn'ažestvo oli heittud, a Tiverin kn'ažestvo mülüškanzi Sobstvenno-Karjalaha. X voz'sadaks Karjala — tegese keskmäižeks valdkundaks[33], hot' XI voz'sadaks oli völ üks' sur' karjalaine kn'ažestvo — Savolaks.

XIV voz'sadan augotišes Svetlana Kočkurkinan[ru] sanoiden mödhe oli ičeladuine "Karjalaine kn'ažestvo", mitte oli tehtud Novgorodal sen täht, miše vahvištada öbokan rubežad[34].

Nügüd' Suomes om Pohjoiž-Karjala (vodelpäi 1960) da Suvi-Karjala - provincijad.

Mugažo oliba vahvištoitamad karjalaižed valdkundaližed eländsijad valdkundan pohjoižes voinintervencijan aigan:

  • 21.07.1919 - 18.05.1920 — Pohjoižkarjalaine valdkund;
  • 19.03.1920 - vodhesai 1922 — Uhtan valdkund.

8. heinkuspäi vodelpäi 1937 - 25. uhokuhusai vodhesai 1939 oli Karjalaine rahvahaline ümbruz — SSSRan administrativiž-territorialine eländsija, mitte mülüi Kalininan agjaha (nügüd' — Tverin agj).

9. elokud vodel 1990 KASSRan Ülembaine Nevondišt vahvištoiti Deklaracijad Karjalan ASSRan valdkundaližes ripmatomudes.

  • Oloncan gubernijan valdkundanznam

    Oloncan gubernijan valdkundanznam

  • Uhtan valdkundan flag. 1918

    Uhtan valdkundan flag. 1918

  • Uhtan valdkundan flag. 1920

    Uhtan valdkundan flag. 1920

  • Karjalaiž-Suomalaižen SSRan valdkundanznam

    Karjalaiž-Suomalaižen SSRan valdkundanznam

  • Karjalan ASSRan valdkundanznam

    Karjalan ASSRan valdkundanznam

Eläjad

Karjalan etnine kart lidnalaižiden da külälaižiden eläjiden mödhe, rahvahan kirjutamine vozil 2002 da 2010

Valdkundan eläjiden lugumär Venäman statistikan mödhe om 523 856[6] mest (2024). Eläjiden tiheduz’ — 2,90 mest/кm² (2024). Lidnan eläjid — 80,71[35] % (2022).

Venäman rahvahan kirjutamižen mödhe, mitte oli tehtud redukus vodel 2010 Valdkundan eläjiden lugumär oli 645,2 tuhad mest (2002. vodel - 716 281 eläjad) 3,81 rist./km² eläjiden keskmäižen tihedusenke. Eläjiden vähenzoitamine om homaitud kaikiš Valdkundan rajonoiš. Ozutesikš, Suojärven rajonas eläjiden lugumär vähenzui 5,2 tuhaze ristituhu, Pudožan rajonas – 5,8 tuh., Medvežjegorskan rajonas – 6,5 tuh., Segežan rajonas – läz 9 tuhaze ristituhu[36].

Lidnan eläjid om 78% kaikes rahvahaspäi, külän eläjid om 22%. Karjalas[37], kut I äjiš Venäman regionoiš oma demografižed problemad. Karjalas ristituiden sündumine om kahtes kerdas vähemba ristituiden kolendad.

Etnine eläjiden jagamine:

kirjutamine 1926 kirjutamine 1939 kirjutamine 1959 kirjutamine 1970 kirjutamine 1979 kirjutamine 1989 kirjutamine 2002 kirjutamine 2010[38]
Venälaižed 153 967 (57,2 %) 296 529 (63,2 %) 412 773 (62,7 %) 486 198 (68,1 %) 522 230 (71,3 %) 581 571 (73,6 %) 548 941 (76,6 %) 507 654 (82,2 %)
Karjalaižed 100 781 (37,4 %) 108 571 (23,2 %) 85 473 (13,0 %) 84 180 (11,8 %) 81 274 (11,1 %) 78 928 (10,0 %) 65 651 (9,2 %) 45 570 (7,4 %)
Belorusad 555 (0,2 %) 4263 (0,9 %) 71 900 (10,9 %) 66 410 (9,3 %) 59 394 (8,1 %) 55 530 (7,0 %) 37 681 (5,3 %) 23 345 (3,8 %)
Ukrainalaižed 708 (0,3 %) 21 112 (4,5 %) 23 569 (3,6 %) 27 440 (3,8 %) 23 765 (3,2 %) 28 242 (3,6 %) 19 248 (2,7 %) 12 677 (2,0 %)
Suomalaižed 2544 (0,9 %) 8322 (1,8 %) 27 829 (4,2 %) 22 174 (3,1 %) 20 099 (2,7 %) 18 420 (2,3 %) 14 156 (2,0 %) 8577 (1,4 %)
Vepsläižed 8587 (3,2 %) 9392 (2,0 %) 7179 (1,1 %) 6323 (0,9 %) 5864 (0,8 %) 5954 (0,8 %) 4870 (0,7 %) 3423 (0,5 %)
Toižed 2194 (0,8 %) 20 709 (4,4 %) 29 869 (4,5 %) 20 726 (2,9 %) 19 565 (2,7 %) 21 505 (2,7 %) 25 734 (3,6 %) 16 422 (2,7 %)

Eländtahod

См. также: Karjalan lidnad

Enamba rahvast eläb valdkundan suvipoles - 73 % eläjad da eläjiden tiheduz' om 8,7 ristitud nellikkilometraha. Keskuzpala eläjiden lugumär ühthe nellikkilometraha oli 2 ristitud (13 % eläjad). Vähemba rahvast om valdkundan pohjoižes, kus eläjiden tiheduz' om 1,5 ristitud (14 % eläjad). Kaikes valdkundas eläjiden tiheduz' om 3,6 ristitud 1 km² (vodel 2002 — 4,0 ristitud)[39].

Karjalaine Spasskaja Guba-külä kül'mkus vodel 2021 (Munjärven rand)
Karjalaine Spasskaja Guba-külä kül'mkus vodel 2021 — te küläs
Irdnägo Sortavala-lidnale ülendusespäi (kezakus vodel 2022)

Venäman rahvahan kirjutamižen mödhe vodel 2010 - 776 eländtahospäi 110 (14 %) tahos ei ole rahvast[37]. Vähemba kaikid rahvast om Kalevalan rajonas, kus om registriruitud 6176[40] mest. (2021).


Kostamukša
Kondopoga
Kondopoga
Segeža
Segeža
Surembad lidnad Karjalan Valdkundas Перейти к шаблону «Karjalan surembad lidnad» 
Lähtke: Rosstatan tedoiden mödhe ↘523 856[6]
№ Nimi Eländtahod Eläjad
1 Petroskoi Petroskoi ↗235 793[41]
2 Kostamukša Kostamukša ↘26 048[40]
3 Kondopoga Kondopogan rajon ↘25 851[40]
4 Segeža Segežan rajon ↘23 543[40]
5 Sortavala Sortavalan rajon ↘14 867[40]
6 Medvežjegorsk Medvežjegorskan rajon ↘11 962[40]
7 Kem' Kemin rajon ↘10 018[40]
8 Pitkäranta Pitkärantan rajon ↘8340[40]
9 Belomorsk Belomorskan rajon ↘7708[40]
10 Suojärv Suojärven rajon ↘7190[40]
11 Pudož Pudožan rajon ↘7356[40]
12 Olonec Oloncan rajon ↘7663[40]
13 Lahdenpohja Lahdenpohjan rajon ↘5952[40]
14 Nadvoicad Segežan rajon ↘6070[40]
15 Pindušad Medvežjegorskan rajon ↘3933[40]
16 Kalevala Kalevalan rajon ↘3526[40]
17 Louhi Louhin rajon ↘3709[40]
18 Präža Präžan rajon ↘2979[40]
19 Värtsilä Sortavalan rajon ↘2104[40]
20 Mujezerskii Mujezerskan rajon ↘2604[40]

Keled

Paiči venän kel't Karjalan eläjad pagižeba: karjalaižed — karjalaks, suomalaižed — suomeks, vepsläižed — vepsäks. 20. sulakud praznuitas Karjalan da vepsän kirjkelen päiv.

Petroskoin lidnan pagin, kudamb opendab vepsän kel't
Znam, mitte ozutab Petroskoin irdan nimi karjalan da venän kelil
Vepsän abekirj latinical, voded 1930

Karjalan keliden status

Vahvištadud vodel 2001 konstitucijas Karjalas om sanutud vaiše ühtes valdkundaližes keles — Kelen, literaturan da istorijan institutPetroskoin universitetan[ru] baltianmeren-suomalaižen filologijan da kul'turan tedokund.

Karjalaižiden, suomalaižiden da vepsläižiden kirjkeliden pohjal om latinic. Neniden rahvahiden keled ei olgoi valdkundaližed, sikš niid ei koskkoi federaližen zakonan pakičused tarbhaižes kirillican kävutamižes. Zakonan mödhe valdkundaline kel' voib olda latinical, no pidab vahvištada federališt zakonad sen kävutamižen täht meiden valdkundas.

Venäman konstitucionnii sud, mitte kacui vodel 2004 küzundad latinskijan kirjamišton polhe tataran kelen täht, vahvišti federaližen zakonoiden valdan oiktust märitada Venäman rahvahiden keliden täht kirjkelen pohjad, miččen mödhe Venäman kirjkeliden täht pidan kävutada kirillicad "valdkundližen ühtižtusen kaičendan täht". Konstitucionnii sud homaiči, miše voib tehta kelen grafižen pohjan vajehtust, no pidab kacta, miše kel' vastaižihe Venäman äirahvahiden istorik-kul'turižile, socialižile da politižele nügüdläižile tarbhuzile da melentartusile". Necen küzundan valdkundan üks'poline pätand voib vällenzoitta federativišt ühtmust da ahtištada rahvahan oiktusid da valdad".

Nece konstitucionnijan sudan pätuz azotihe karjalan kelen valdkundaližen statusan samišt. Karjalan Valdkund om üksjäine valdkund Venämal, kus ni ühtel igähižel rahvahan kelel ei ole ičeze valdkundališt statusad[42]. Ližaks karjalan kelen statusan libutamižen problem om siš, miše karjalaižid Karjalas ei ole muga äi da karjalan kelen levitoitusen status om pen'[43][44].

Uskond

Karjalan Valdkundas om registriruitud 194 uskondorganizacijad, kus om 18 konfessijad da joksmused[45]. Uskojad päazjas oma: ortodoksižed, l'uteranad da katolikad.

Karjalan ortodoksižed uskojad om ühtenzoittud Karjalan mitropolijaha, miččes om kaks' jeparhijad: Petroskoin da Karjalan jeparhii, Kostomukšan da Kemin jeparhii[46].

Численность населения
2016[47]2018[48]2019[49]2021[50]
629 771↘622 484↘618 056↘533 121
100 000
200 000
300 000
400 000
500 000
600 000
700 000
2016
2018
2019
2021

Valdkundaline tegemine

Politine tegemine

Karjalan Valdkundan päzakon om Karjalan konstitucii[51]. Necen konstitucijan mödhe Karjala om Venäman valdkund valdkundaližen ohjandusen formanke.

Karjalan da Venäman valdmehišton erod om vahvištadud vodel 1999 zakonal № 184-ФЗ "Venäman valdkundaližen valdmehišton zakonantegemižen da zakonanpästandan ühthižiden sändoiden mödhe".

Karjalan valdmehišt om Petroskoiš.

Karjalan parlament

Karjalan parlament — Karjalan valdkundan kaikenaigaine ezituzradorgan[52]. Vodelpäi 2016 siš om 36 deputatad, kudambid valdkundan eläjad valičeba segoitud valičendsisteman mödhe: 18 deputatad — partijan lugetišiden mödhe (proporcionaline sistem), 18 — ühtmondatižiden ümbrusiden mödhe (mažoritarine sistem) ühthižen da oiktan valičendoiktusen pohjal peitänetusen aigan. Ühten kucundan deputatoiden radonaig om viž vot.

Karjalan Valdkundan parlament Petroskoiš.

Tegendvaldmehišt

Tegendvaldmehišt om[53]:

Valdmehišt Petroskoiš.

Karjalan pämez' om Karjalan ülembaine valdmez'. Händast valičeba valdkundan eläjadИзбирается ühthižen da oiktan valičendoiktusen pohjal peitänetusen aigan. Radonaig om 5 vot, üks' mez' ei voi olda necil radsijal enamba kaht aigkeskustad toine toižen jäl'ghe.

Sudan valmehišt

Sudan valmehištoho mülüba federaližed sudad, Karjalan konstitucionni sud, Karjalan mirun sudjad[54].

Politižed partijad

Karjalas radaba mugoižed politižed partijad kut[55]: Ühthine Venäma, KPRF, Venäman patriotad, Spravedlivaja Venäma, LDPR, Jabloko da Pravoje delo[56].

Administrativine jagamine

karjalas om 18 administrativiž-territoriališt eländtahod, siš lugus

Karjalan administrativiž-territorialine
ajamine
  • 2 lidnalašt ümbrust,
  • 16 municipališt rajonad, miččiš om:
    • 21 lidnalašt küläkundad,
    • 85 küläkundad.

Karjalas om 818 eländtahod, siš lugus:

  • 13 lidnad,
  • 11 lidnalaižen tipan pos'olkad,
  • 794 — pos'olkad, küläd da der'uunad.

Rahvahidenkeskeine ühthižrad

Karjala om Jevropan regionoiden assamblejan ühtnik[57], se mülüb Jevroarktižehe regionaha[58].

Regionoidenkeskeine ühthižrad

Karjala om "Öbokan" associacijan ühtnik[59], mitte oli tehtud vodel 1991 Venäman subjektoiden parlamentan da tegendvaldmehišton ezitajil, kudambad mülüba Öbokan federaližehe ümbrusehe. Associacijan pärad - ühtes pätta problemoid tegeližuden, manradon, ajamiden, sidon, opendusen, tervhuden da ekologijan alovehiš.

Karjala kehitoitab mönd-ekonomišt, tedo-tehništ da kul'turan ühthižradod eriližiden kožmusiden mödhe[60] Venäman erazvuiččiden regionoidenkeо многими регионами — Arhangel'skan, Vladimiran, Vologdan, Voronežan, Kaliningradan, Piterin, Lipeckan, Murmanskan, Nižegorodan, Saratovan da Sverdlovskan agjoidenke, Baškortostananke, Dagestananke, Ingušetijanke, Komin Valdkundanke, Tatarstananke, Piter da Moskva-lidnoidenke[61].

Ekonomik

Karjalas om tegeližuden alanduz[62], kus päsijal om metallurgii, tarbhaižiden mankaivatusiden saskelmine[63], pun da bumagan tegemine.

Petroskoin karjer semendkun lopus vodel 2022

Venäman valdmehišton käskön mödhe 29.07.2014 № 1398-р (toim. 24.11.2015) "Monolidnoiden lugetišen vahvištoituses"[64] om pandud Venäman monolidnoiden lugetišehe jugedan social-ekonomižen olonke — Nadvoicad, Pudož, Mujezerskii, Pitkäranta, Kondopoga da Suojärv, lugetišhe, miččiden social-ekonomine olo voib tehtas hubembaks — Segeža, Pindušad, Lahdenpohja, Kostomukša da Värtsilä.

Kostomukša-lidn da 4 pohjoižrajonad — Belomorskan, Kalevalan, Kemin, Louhin rajonoil om Edahaižen Pohjoižrajonan status. Petroskoi da Sortavala-lidnad, mugažo 11 valdkundan rajonad — Kondopogan, Lahdenpohjan, Medvežjegorskan, Mujezerskan, Oloncan, Pitkärantan, Änižröunan, Präžan, Pudožan, Segežan, Suojärven rajonoil om eländtahoiden status, miččiden olod oma mugoižed-žo kut Edahaižes Pohjoižrajonas. Nene statusad andaba l'gotad ristituile, kudambad eläba da radaba neniš rajonoiš.

Tegeližuz'

Tegeližuz', mitte kävutoitab mugoižid londusen satused kut: mec, pud, bumag, kal'l'od, must metallurgii, sauvomine.

Tegeližuz', mitte radab todud materialan pohjal: mašinoiden sauvomine, mujukaz metallurgii.

Sured predprijatijad:

  • "Änižen laivoiden sauvondzavod" — meri- da jogilaivoiden sauvomine.
  • "Värtsilän metizzavod" — provolok, naglad.
  • "Karjalan okatiš" — tegeb raudrudan okatišad.
  • "Kondopogan cel'l'ulozno-bumagan kombinat" — tegeb lehtezbumagad.
  • "Läskelän bumagzavod".
  • "Petrozavodskmaš" — him- da bumagantegemine atomelektrostancijoiden täht.
  • "Änižen traktorzavod" — traktoroiden tegemine.
  • "Segežan cel'l'ulozno-bumagan kombinat" — šauguiden bumagan tegemine.
  • "Suojärven kartonfabrik".
  • "Pitkäranta"-cel'l'ulozan zavod.
  • "Nadvoicoiden al'uminin zavod".
  • "Karjalan kombinat".

Mecan tegeližuz'

Karjalas radab koume cel'l'ulonzo-bumagan predprijatijad, 10 surembad eriližed mecančapandzavodad da enamba 30 surt mecpredprijatijad.

Karjalas tehtas 28 % tegeližuden tavarad. Predprijatijoil radab läz pol' radnikoid tegeližudes. Karjala tegeb 24 % bumagad kaikes Venäman tegendaspäi, lehtezbumagad, läz 67 % bumagšaugušt, 3,4 % pilomaterialad[65].

Karjalan mecan pind — 14,5 mln ga. üleine punvara om 970,0 mln m³. Jogavoz'ne keskkazvatuz — 14,2 mln m³.

Mecan pind, mitte om anttud kormaha pun čapandan täht 01.01.2010 om 8,9 mln ga (61 % üleižes mecan man pindaspäi)[65].

Kiven saskelmine

Karjalas saskeltas raudrudad, šungit, kivi, kävutadas vezi. Erased predprijatijad saskeleba letked, letk-gravijan materialad dorogoiden da toižen sauvomižen täht.

Energetik

Vodeks 2021 Karjalas radab 25 elektrostancijad üleižel vägel 1178,1 MVt, siš lugus 21 gidroelektrostancijad da 4 lämelektrostancijad, mugažo 8 pen't dizel'elektrostancijad üleižel vägel 3,4 MVt da 5 päiväižen elektrostancijad üleižel vägel 61 kVt. Vodel 2020 ned andoiba 5468 mln kVt·č elektroenergijad (ilman Kumskajan GES, mitte om Karjalas, no mülüb Murmanskan agjan energosistemaha)[66].

Päpredprijatii, mitte tegeb da andab elektro- da lämenegrijad, om "ТГК-1". Sen "Karjalan" filialaha mülüba[67]:

  • Petroskoin lämelektrostancii — suremb valdkundas, andab 85 % lämäd Petroskoi-lidnale, sen vägi om 280 MVt.
  • Vigan gidroelektrostancijoiden kaskad (5 gidroelektrostancijad: Matkožnenskaja GES, Ondskaja GES, Vigostrovskaja GES, Belomorskan GES, Palakorgskaja GES), sen vägi om 240 MVt.
  • Kemin gidroelektrostancijoiden kaskad (4 gidroelektrostancijad: Putkinskaja GES, Pudožemskaja GES, Juškjärven GES, Krivoporožskaja GES), sen vägi om 330 MVt.
  • Sunan gidroelektrostancijoiden kaskad (Kondopogan GES da Paljeozerskaja GES), sen vägi om 50,6 MVt.
  • Peniden gidroelektrostancijoiden grupp (6 gidroelektrostancijad: Pitkäkosken GES, Hämekosken GES, Harlun GES, Penen-Jogen GES, Suren-Jogen GES, Ignoilan GES), sen vägi om 13,1 MVt.
  • Valaaman dizel'elektrostancii Valaam-sarel.

Gidroelektrostancijoiden kaskad ühtenzoitaba 17 gidroelektrostancijad üleižel vägel 634 MVt. Ned tegeba 70 % elektroenergijad valdkundas.

Elektroverkoiden piduz' čapiden mödhe — 11424,5 km. Kaik lidnalaižed da külälaižed elektroverkod oma Karjalan valdas[68].

Ajamed

Karjalas vozil 1930—1950 sündui služb, miččen abul voib vedäda kut rahvast, muga tavaroid-ki. Vozil 1950 avtomašinad ajoiba Petroskoišpäi Änižröunan külihe. Ezmäine avtomašin Petroskoiš oli "Volga" vodel 1968. Vozil 1970—1980 avtomašinad vediba rahvast da tavaroid jo Kondopogas, Kostomukšas, Segežas.

Avtoted da raudted

Avtodorogoiden piduz' Karjalas om 7822 km[69].

Petroskoin raudtevokzal

Federaližiden avtodorogoiden lugetiž:

Raudte Karjalas om üks' ekonomikan infrastrukturan päpala. Nece 2800 kilometrad raudted, läz 15 tuhad radnikad, 4 Okt'abr'skan raudten erištod. kaikiš raudteiš valdkundas holduba Karjalan predprijatijad.

Manradod

Karjalas ei olgoi hüväd londusen olod, miše rata mal. Manpala üleižes manpindaspäi, kus radab ristit, om 1,2 %.

Manradoiden pind om 219 tuhad ga, läz 60 % om podzolistijal mal[71].

Semetud pindad:
voz' 1959 1990 1995 2000 2005 2010 2015
tuh. gektarad 67[72] 82,8[73] 77,3 66,5[73] 46,9[74] 38,4 32,5[74]
Lehmäd Lavijärves

Karjalas pidetas kodiživatad, sigad, kalad, lindud, zverid, kazvatadas kazvmused, sadas kalad. Vodel 2013 oli sadud 116,6 tuhad tonnad kalad[75].

Vodel 2020 Karjala ühtni venälaižehe agrotegeližuden "Kuldaine sügüz'-2020"-ozutelusehe da sai medalid erazvuiččiš konkursoiš[76].

Sido

Karjalan počtoperator — Karjalan federaližen počtsidon ohjanduz, "Venäman počt"-filial.

"Venäman počtan" pert' Petroskoiš

Telefonsidon da provaideroiden operatorad:

  • "Rostelekom";
  • "Sampo.ru";
  • "Sitilink";
  • "Megafon";
  • "MTS";
  • "Bilain";
  • "Tele2";
  • "PeterStar";
  • "Peterlink".

Turizm

Karjalas om popul’arine tradicionaline, aktivine, kul’turine da ekologine turizm[77].

Karjalas om lujas äi istorijan da kul’turan muštpachid, puhtaz londuz da vähän eläjid. Turistad navediba matkustada Karjalas vededme, velokezral, avtomašinal. Karjalas voib mecata da kalatada. Kezal Änižen da Ladogan järvidme voib ajada laival.

Tal'vel Karjalas voib hihtta suksil, ajada reguzil koiriden da pedroiden val'l'astusiš, lumimašinal[78].

Lujas populärižed oma karjalaižed petroglifad – unikaližed kuvad, miččed om tehtud kal'l'oil. Nenile kivikuvile om jo läz 6000 vot. Kogonaižen voden Karjalas radab "Marcial'nijad veded" - sanatorii, Venäman ezmäine kurort, mitte oli tehtud vodel 1719 P'otr Suren käskön mödhe.

Karjalas oma erazvuiččed londuzpuištod:

  • Paanajärv. Üks' čomembiš karjalan sijoišpäi. Tägä oma vezilanktused, joged, järved, ekologižed tehuded.
  • Vodlozerskii. Kaikid suremb Jevropas rahvahaline puišt, tägä oma järved, sared, joged. Voib kalatada da kacta linduihe, ajada baidarkoil.
  • Ruskeala. Mäged, mägiondused, järved, labirintad man al, Mramorkarjer da Puvestatusen muzei. Tulda puištoho voib "Ruskealan pojezdal"[79].
  • Vezimatkustamine katamaranal

    Vezimatkustamine katamaranal

  • «Валаамъ»-teplohod vedäb turistoid Valaam-sarele

    «Валаамъ»-teplohod vedäb turistoid Valaam-sarele

  • Kivač-vezilanktuz Suna-jogel

    Kivač-vezilanktuz Suna-jogel

  • Ruskealan vezilanktused Tohmajogel

    Ruskealan vezilanktused Tohmajogel

  • Vezilanktuz Vauktad sildad Jukankoski

    Vezilanktuz Vauktad sildad Jukankoski

  • Kiži-sar'

    Kiži-sar'

  • Ruskeala-mramorkanjon

    Ruskeala-mramorkanjon

  • "Ladogan šherad" - rahvahaližen puišton randad

    "Ladogan šherad" - rahvahaližen puišton randad

  • Karjalan sod

    Karjalan sod

  • "Kosmos"-adivpert' Petroskoiš

    "Kosmos"-adivpert' Petroskoiš

  • "Severnaja"-adivpert' Petroskoiš

    "Severnaja"-adivpert' Petroskoiš

Openduz da tedo

Openduzvozil 2012/2013 Karjalan opendusen sistemas radoi 211 päivkodid (33230 last), 221 školad (65435 openikad), 11 augotišen professionaližen opendusen organizacijad (4150 openikad), 16 professionaližen keskopendusen organizacijad (9299 openikad)[80], 2 valdkundališt universitetad da 14 kesk- da korktan opendusen professionališt organizacijad[81]. Karjalan kelen opendamine: vodel 1990 se opetihe 14 školas (686 openikad), openduzvozikš 1997/98 - 57 školas (2388 openikad), openduzvozikš 2009/10 vaiše 37 školas (1581 openikad)[82].

Om vahvištadud pit'aigaine "Opendusen kehitoitamine vozil 2011—2015" programm"[83].

Kaikuččen voden vodelpäi 2008 mäneb kezaline Rahvahidenkeskeine norišton "Giperborei  — Idejoiden tora"-openduzforum.

Karjalan pätedoorganizacijad oma Venäman Tedoakademijan Karjalan tedokeskuz?!.

Tervhuz'kaičend

Karjalas voden 2018 tedoiden mödhe kaikuččen voden registriruidas:

  • 152 VIČ-tartläžujad;
  • 2929 onkoläžujad; heid lečtäs parahimiš regionan bol'nicoiš;
  • 219 tuberkul'ozan läžujad;
  • 45 läžujad, kudamdad spravitoittas narkomanijaspäi;
  • 1373 humalnikad;
  • 34 sifilisan läžujad[84].

Karjalan tervhuz'kaičendsistemas radab 24 valdkundališt da rajonläžundpertid, 5 dispanserad, "Valdkundaline keskuz SPIDan da tartläžundoiden vasthapäi", "Veren sirdändan valdkundaline stancii", 3 maman da lapsen kaičendorganizacijad, 10 poliklinnikad, 5 eriližen tipan tervhuz'organizacijad, 7 sociališt organizacijad, 18 sociališt kaičendorganizacijad, "Petroskoin tervhuz'kolledž"[85].

Om vahvištadud regionaline "Karjalan rahvahan kazvatamižen" programm vozikš 2008—2010 da vodhesai 2015[86].

Kul'tur

Karjala om ičeladuine kul'turregion, miččen tegemižehe painasti sen olendsija päivlaskman da päivnouzmanpolen, germanialaižen da slavilaižen, katolicizman da ortodoksižen uskondan keskes. Regionan kul'turan tegemižen ühtenzoittud päfaktoraks tegihe uskond[87].

Karjalas tämbei tehtas lujas äjan, miše tugeta enamba 100 rahvahad, kudambas eläba valdkundas, siš lugus oma karjalaižed da vepsläižed. Om registriruitud enamba 60 rahvahališt organizacijad: ühtištused, kongressad, rahvahan sebrad, avtonomijad, sebruden sebrad, kul'tursebrad[88], üks' niišpäi om Vepsän kul'tursebr Petroskoiš. Radab regionaline programm, miččen nimi om "Karjala — kožmusen territorii", valdkundaline "Karjalan, vepsän da suoman keliten valdkundaline tugi" - programm, om tehtud kundaline nevondišt, mitte ohajndab necen programman pästamižen eloho[89].

Tradicionaližed käziradod

Karjalaine poimetiž

Karjalan käziradod ei olgoi mugoižed tetabad, kut venälaižed (žostovskan pirdand, gžel', dimkovskan tätüine da toižed). Karjalas nügüd' radab vaiše üks' käziradoiden fabrik, miččen nimi om "Karjalaižed uzorad", da mitte oli tehtud vodel 1929, oma äjak-se personaližid mastrid-käziradoiden tegijoid.

Literatur

Kirjutadud literatur Karjalas sündui XX voz'sadan augotišes, sen pohjaze om pandud venälaižen literaturan, karjalaižen da vepsläižen fol'kloran äjiden voz'sadoiden tradicijad. Vodel 1940 oli tehtud Karjalan kirjutajiden sebr.

Karjalan kirjutajad om ühtenzoittud kundaližihe organizacijoihe:

  • Venäman kirjutajiden sebran karjalaine regionaline erišt;
  • Venälaižiden kirjutajiden sebran ezitamine Karjalas;
  • Noriden kirjutajiden "Pohjoine hoštatez"-sebr.
Literatur vepsän kelel
См. также: Vepsläižed
См. также: Vepsän kul'tursebr

Vepsän kirjkelen udessündutamine zavodihe vodel 1931, konz oli paindud openduzkirjad školoiden täht, vajehnikad, taidehliteratur. No vodel 1938 vepsänkeližed kirjad oli polttud, a opendajad da toižed aktivistad oli pandud t'urmaha da oigetadud kodisijoišpäi[90].

Vepsänkeližen literaturan udessündutamine Karjalas zavodihe perestroikan aigan[ru]. Vozil 1980 Karjalan kirjutajiden seiniš noriden kirjutajiden ištundal oli ezitadud vepsläižed kirjutajad, ked vaiše zavodiba kirjutada: Rürik Lonin, Eduard Bronzov, V'ačeslav Sidorov. Vepsläine runoilii Alevtina Andrejeva Šoutjärvespäi kirjuti vepsän kelel (1938—2001).

Vepsläižiden kirjutajiden keskes oma: Anatolii Petuhov, Nikolai Abramov, Nina Zaiceva, Oleg Mošnikov, Natalia Silakova.

Literatur karjalan kelel
См. также: Karjalaižed

Karjalaižed kirjutajad, runoilijad da kändajad — Vladimir Brendojev (1931—1990), P'otr Sem'onov, Аleksandr Volkov, Zinaida Dubinina, Vasilii Veikki, Оl'ga Mišina, Ivan Savin[91].

Literatur venän kelel

Literaturan avtoroiden keskes venän kelel oma F'odor Trofimov, Aleksandr Linevskii, Dmitrii Gusarov, Toivo Vähä, Al'bert Tihonov, Aleksei Avdišev, Viktor Pul'kin, Ivan kostin, Dmitrii Balašov, Armas Mišin, Vladimir Morozov, Marat Tarasov, Boris Šmidt, Jelena Soini, Jurii Linnik, Dmitrii Novikov, Vasilii Firsov, Jelena Pietiläinen da toižed kirjutajad da runoilijad[92].

Literatur suomen kelel

Konz vodel 1920 oli tehtud Karjalan radkommun da sid' vodel 1923 oli tehtud Karjalan avtonomine valdkund, valdkundaližikš kelikš Karjalas tegihe venän kel' da suomen kel'. Ei vaiše suomalaižed kirjutiba suomen kelel. Karjalan suomenkeline literatur tegihe ühthižeks erazvuiččiden etnogruppoiden täht: suomalaižiden-emigrantoiden täht, kudambad tuliba Sovetskijaha Sojuzaha vodel 1920 Suomespäi, Amerikaspäi da Kanadaspäi, sijaližiden ingermanlancoiden da karjalaižiden täht, kudambad el'gendaba suomeks[93].

Tetabad literatorad: Jurjo Savolainen, Tobias Guttari, Kalmari Virtanen, Hil'da Tihlä, Emil' Parras, Taisto Summanen, Antti Timonen, Nikolai Jakkola, P'otr Perttu, Jaakko Rugojev, Ortjo Stepanov, Uljas Vikstrem, Otto Oinonen, Allan Visanen da toižed.

Taideh

Karjalan ezmäižed professionaližed taidehpirdajad oliba ikonopiscad. XIX voz'sadal Taidehakademijan openikad — Karjalas sündutanuded oliba V. S. Parmakov ("Petroskoi-lidnan Solomennijan pustin'" da "Kivač" - kuviden pidai), Dmitrii Panezerov, Aleksandr Andrijanov da K. V. Akkuratov[94]]. Karjala tegihe melentrtuižeks äjiden XIX—XX voz'sadoiden taidehpirtajiden täht: Ivan Šiškin, Arhip Kuindži, Nikolai Rerih.

Professionaližen taidehen tegemine Karjalas om sidotud KFSSRan rahvahaližen taidehpirdajanke Veniamin Popovanke (1869—1945). Vodel 1934 oli tehtudAvtonomižen Karjalan SSRan taidehpirdajiden sebr, ezmäižeks sekretarikš oli valitud Jurje Rautanen, vodelpäi 2010 — "Venäman taidehpirdajiden sebran" karjalaine erišt. Karjalan erištoho mülüb "Noriden pirdajiden da taidehtedajiden sebr".

Suren panendan taidehen kehitoitandaha tegiba: Arkadii Morozov, Aleksei Kaceblin, А. Starodubceva, S. Terentjeva, K. Butorova, А. Sem'aškina, Sulo Juntunen, Boris Pomorcev, Georgii Stronk, Leo Langinen, Folke Nieminen, Jekaterina Pehova, Tamara Jufa, Mihail Jufa, Valentin Čekmasov, M'ud Mečev, Aleksandr Haritonov, Kronid Gogolev, Osmo Borodkin, Konstantin Butorov, Aleksei Avdišev, Ernst Voskresenskii, L'udvig David'an, Vladimir Ivanenko, Oleg Juntunen, totolehtmehed Gavriil Ankudinov, Sem'on Maisterman, Viktor Trošev, luvestajad V. M. Balandin da J. Je. Pätakov, scenografad V. Pol'akov, H. Skaldin, Viktor Skorik, juvelir G. Grogorjeva.

Karjala taidehes

Arhitektur

Vodel 1939 Arhitektoroiden K. Gutinan, B. litinskijan da A. Mitrofanovan tahton mödhe oli tehtud "Sovetskijan Sojuzan arhitektoroiden sebran" karjalaine erišt, vodelpäi 2000 — "Karjalan arhitektoroiden sebr". Erazvuiččel aigal Sebran pämehikš valitihe tetabad valdkundaližed arhitektorad: А. Lukašin, Т. Kovalevskaja, А. Solomonov, F. Rehmukov, V. Orfinskii, V. Antohin, E. Voskresenskii, А. Saveljev, Je. Frolov.

Suren panendan arhitektur-lidnsauvomižen kehitoitusehe tegiba G. Lobko, G. Paškov, N. Mazur, М. Širokov, S. Lavrov, V. Tikvenko, E. Andrejev, N. Kuspak, I. Berger, N. Voskobovič, V. Kisel'ov, L. Kiuru, V. Kuznecov, А. Nizovcev, N. Savin, V. Samohvalov, А. Borščevskii, V. Bugašov, S. Icikson, V. ševl'akov, А. Petr'akov, L. Karma.

Muzik

Vodel 1933 om tehtud Karjalan valdkundaližen filarmonijan simfonine orkestr. Erazvuiččel aigal orkestr oli Karjalan radios da televidenijas, Karjalan Kul'turministerstvas. Vodelpäi 1997 orkestr om Karjalan valdkundaližes filarmonijas.

Karjalaižed runopajatajad

Vodel 1935 om tehtud Karjalan rahvahaline Segjärven hor (Padanad), Karjalan rahvahaline Oloncan "Karjalan koivu"-hor (ven.: «Карельская берёза»).

Vodel 1936 om tehtud Karjalan rahvahaline "Kantele" - pajo- da kargansambl', Vepsän rahvahan hor, Karjalan rahvahaline Petrosvskii hor.

Vodel 1937 om tehtud Pomoran rahvahaline hor (Medvežjegorsk), vodel 1938 — Karjalan rahvahaline Vedljärven hor (Vedljärv).

Vodel 1938 om avaitud Petroskoin muzikaline učilišče (nügüd' Petroskoin muzikaline kolledž K. E. Raution nimel)[95].

Vodel 1939 om avaitud Karjalan valdkundaline filarmonii.

Vodel 1937 oli tehtud Karjalan mizikantegijoiden sebr. Erazvuiččil vozil Sebran pämehehiden keskes oliba tetabad karjalaižed muzikantegijad: R. Pergament, L. Viškar'ov, К. Rautio, G. Sinisalo, A. Beloborodov. Päsekretarikš valitihe V. Sinisalo, G. Lapčinskii, А. Golland, E. Patlajenko, N. Samsonov. Muzikanvedajiden keskes oliba Т. Krasnopol'skaja, N. Grodnickaja, V. Nilova. Suren panendan professionaližehe muzikaližehe kehitoitusehe Karjalas tegiba G. Vavilov, P. Kozinskii, V. Končakov, S. Leončik, А. Repnikov, R. Zelinskii, V. Košelev, B. Naprejev, V. Sergejenko, А. Smirnova, I. subbotin, V. Ugr'umov; muzikantedajad I. Baranova, О. Bočkar'ova, J. Kon.

Vodel 1967 om avaitud Piterin valdkundaližen konservatorijan filial Petroskoiš (nügüd' Petroskoin valdkundaline konservatorii А. К. Glazunovan nimel).

Vodel 1973 Karjalan arvostadud artist Leonid Budanov tegi Karelia-Brass - ansamblin.

Vodel 1990 om tehtud Karjalaine rahvahaline "Oma pajo"-hor.

Karjalas radab enamb 20 muzikškolad, niiden keskes oma:

  • Petroskoin lapsiden muzikškol № 1 Gel'mer-Rainer Sinisalon nimel (om avaitud vodel 1918). Škol om rahvahidenkeskeižen "Änižen ald"-konkursan, Barenc-regionan rahvahidenkeskeižen "pohjoine hoštatez"-festivalin da pohjoižvaldkundoiden "Sankta Lucia"-muzikfestivalin tegii[96].
  • Oloncan lapsiden muzikškol (om avaitud vodel 1952)
  • Belomorskan lapsiden muzikškol (om avaitud vodel 1955)
  • Kondopogan lapsiden muzikškol (om avaitud vodel 1957)
  • Petroskoin lapsiden muzik-horan škol (om avaitud vodel 1966)[97]
  • Kostomukšan lapsiden muzikškol G. Vavilovan nimel (om avaitud vodel 1977)
  • Petroskoin lapsiden muzikškol G. Sviridovan nimel (om avaitud vodel 1983)[98]
  • Petroskoin lapsiden taidehškol М. Balakirevan nimel (om avaitud vodel 1991)[99].

Muzejad

Federaližed

Valdkundaližed

Rajonan da lidnalaižed

Personaližed, erištoiden da organizacijoiden muzejad

  • Venäman MČSan Karjalan erišton Tedoiden sirdämižen da kundaližiden sidoiden keskuz pažagoiden vasthapäi (Petroskoi)[102]
  • "Pol'arine Odissei"-merimuzei (Petroskoi)[103]
  • Lapsiden kodiröunan muzei (Lapsiden da noriden sädandradon dvorec, Petroskoi)[104]
  • Solomennijan meczavodan istorijan muzei L. Serkinan nimel[105]
  • Počtan muzei[106]
  • Kotkojärven külän sociokul'turižen kompleksan "Karjalaine pert'"-kodiröunan školmuzei (Oloncan rajon, Kotkojärv-külä)[107]
  • Karjalan Sijaližiden azjoiden ministerstvan istorijan muzei (Petroskoi)
  • Karjalan federaližen varumatomuden služban istorik-ozuteluzzal
  • Venäman tedoakademijan Karjalan tedokeskusen Geologijan institutan muzei[108]

Teatrad

  • Karjalan muzikaline teatr
  • ?!
  • Karjalan tätüteatr
  • "Tvorčeskaja masterskaja"-teatr
  • "Ad Liberum"-valdkundamatoi avtoroiden teatr
  • Karjalan muzikaline teatr

    Karjalan muzikaline teatr

  • Karjalan rahvahaline teatr

    Karjalan rahvahaline teatr

  • Karjalan tätüteatr

    Karjalan tätüteatr

Kino

Vodel 1973 Karjalan ASSRas radoi 16 kinoteatrad[109]. Nügüd' Karjalan 13 lidnaspäi kinoteatrad radaba vaiše Petroskoi-lidnas (12 kinozalad), Kostomukšas ("Norišton da kinopert'"), Sortavalas ("Zar'a"-kinoteatr), Segežas ("Pobeda"-kinoteatr), Suojärves ("Kosmos"-kinoteatr). Kondopogas "Okt'abr'"-kinoteatran pertiš om "Galaktika"-öklub[110]. "Mir"-kinoteatran pertiš oli planoiš tehta ilokeskuz lapsiden täht da kinoteatr[111].

Vodel 2009 Venäman Kul'turministerstv tegi programmad lugukinon ozutelusen mödhe lidnoiš, kus om vähemb 500 tuhad mest[112]., uded kinoteatrad tehtas möndkeskusiš.

Kinod tegeb vaiže üks' "Karelfil'm"-kinostudii Petroskoiš[113].

Praznikad

Karjalas paiči valdkundaližid praznikoid, miččed pidetas Venämal, om kaks' Karjalan Valdkundan praznikad:

  • 8. kezakud — Karjalan päiv, se praznuitas vodelpäi 1999,
  • 30. sügüz'kud — Karjalan pästandan päiv fašistoišpäi, se praznuitas vodelpäi 2009.

Lehtišt

Vodel 1957 oli tehtud Sovetskijan Sojuzan lehtmehiden sebran karjalaine erišt (nügüd' Venäman lehtmehiden sebran karjalaine erišt). Erazvuiččil vozil sebran pämehiden oliba F'odor Trofimov, А. Štikov, Konstantin Gnetnev, V. kir'asov, V. tol'skii, N. Meškova, А. Cigankov. Vozil 1960—1990 parahimiden valdkundaližiden lehtmehiden radod pauklahjoitihe kaikuččen voden konstantin Jeremejevan premijal. Nügüd' kaikuččen voden kanman Venäman lehtišton päiväd Karjalan lehtmehiden sebr andab kaks' erilišt premijad: "Mastrudes da rohktudes" da "Lehtišton avaiduses"[114].

Lehtesed[115]

  • "Karjala". Lähteb koume kerdad nedališ. Tegijad: Karjalan Parlament, Karjalan valdmehišt[116].
  • Joganedaline "TVR-Panorama"-lehtez. Tegijad: "PetroPress"-painduzpert' da karjalaine "Nika"-telekompanii.
  • Joganedaline "Karjalan gubernii"-lehtez.
  • Joganedaline "Moskvan komsomolec Karjalas"-lehtez. Tegii: "Moskvan komsomolec"-lehtesen toimišt.
  • Joganedaline "Komsomolan tozi Karjalas"-lehtez. Tegii: "Komsomolan tozi"-painduzpert'.
  • Joganedaline "Argumentad i faktad Karjalas"-lehtez. Tegii: "Argumentad i faktad".
  • Joganedaline "Karjalan norišton lehtez". Tegii: "Kondopogan" cell'ulozno-bumagan kombinat.
  • Joganedaline "Petroskoin universitet"-lehtez. Tegii: Petroskoin universitet.
  • "Leninan tozi". Lähteb kaks' kerdad kus. Tegii: Venäman Kommunistine partii.
  • "Än'". Lähteb kaks' kerdad kus. Tegii: Karjalan profsojuzoiden ühtižtuz.
  • "Licei" "Minun lehtez+"-ližatusenke. Lähteb kerdan kus. Tegii: "Karjala"-painduzpert'.
  • "karjalan sport"-lehtez. Lähteb kerdan kus. Tegii da paindai: "Madžestik"-painduzpert'.
  • "Kondi"-reklaman joganedaline lehtez da toižed.

Karjalan Parlament, Karjalan valdmehišt da "Periodika"-painduzpert' pästaba eloho nel'l' lehtest rahvahaližil kelil:

ühtes regionaližen "Karjalan rahvahan liitto"-organizacijanke:

Karjalan rajonoiš lähteba lehtesed[117]: "Kostomukšan uzištod", «Прионежье», «Олония», «Новая Кондопога», «Беломорская трибуна», «Ладога-Сортавала», «Новости Калевалы», «Пудожский вестник», «Суоярвский вестник», «Приполярье», «Советское Беломорье», «Новая Ладога», «МуезерскЛес», «Призыв», «Наша жизнь», «Доверие», «Диалог».

Kulehtesed

  • "Sever" — lähteb joga kun literatur-taidehine da kundaliž-politine kulehtez venän kelel. Tegii: Karjalan valdmehišt.
  • "Carelia" (ven.: «Карелия») — lähteb joga kun literatur-taidehkulehtez suomen, karjalan da vepsän kelel (vepsäks "Verez tullei"-al'manah). Tegijad: Karjalan Rahvahaližen da regionaližen politikan ministerstv, Karjalan ingermanlancoiden sebr, Karjalan rahvahan liitto, Vepsän kul'tursebr, Periodika-pandišt.
  • «Kipinä» (ven.: «Искорка») — lähteb joga kun lapsiden mujukaz kulehtez suoman, karjalan da vepsän kelel. Tegijad: Karjalan Openduzministerstv da Periodika-pandišt.
  • ven.: «Промышленный вестник Карелии» — eriline kulehtez venän kelel.

Radio

Petroskoiš om ühesa radiod:

  • "Karjalan radio" (Valdkundaline "Karjala"-teleradiokompanii)
  • ven.: «Русское Радио на Онего»[118]
  • ven.: «Авторадио-Петрозаводск»[119]
  • ven.: «Радио Юность Петрозаводск»[120]
  • ven.: «Дорожное радио»[121]
  • ven.: «Наше радио»[122]
  • ven.: «Европа плюс Петрозаводск»[123]
  • ven.: «Ретро Fm на Онего»
  • ven.: «Вторая волна»

Kostomukšas radab koume radiostancijad:

  • ven.: «Карельский окатыш» - FM-radiostancii
  • ven.: «Местное радио»
  • Kostomukša-lidnan ven.: «Радио Костомукши»-radiotoimišt

TV

29. sulakud vodel 1959 radaškanziba telekeskuz da Petroskoin TV-studii.

Regionaližed telekompanijad[124]:

  • VGTRKan filial GTRK Karelia
  • Sampo-telekanal
  • Nika
  • TNT-Onego

GTRK Karelia-telekanalal uzištod lähteba eloho kaikuččen päivän, siš lugus karjalan, suomen da vepsän kelel "Viestit — Karjala" teleprogramman aigan.

Internet-lehtesed

Sociologižen tedištelusen mödhe Karjalan lehtišton enambišt om internetas — 77,3 %[125].

  • Karjalan valdmehišton oficialine portal[126]
  • "Respublika" - internet-kulehtez[127]
  • "Karjala" - internet-lehtez[128]
  • ven.: «Столица на Онего» - internet-lehtez[129]
  • ven.: «Карелинформ»[130]
  • ven.: «Центр политических и социальных исследований»[131]

da toižed.

Sport da turizm

Karjalan kaikid suremb sportpöud Petroskoiš om "Spartak". Tägä jaugmäčun joukod tegeba vändod da mänetaba radčasud, kezal harjoitelesoiš kebn'an atletikan sportmehed.

Vozil 2013-2021 Karjalan valdmehištos radoi Karjalan Sportministerstv (aigemba oli komitet sportan da norišton azjoiden mödhe), vodel 2021 se oli ühtenzoittud Openduzministerstvanke[132].

Lahdenpohjan rajonas kezal tehtihe voibištelendad klassižen rallin mödhe. Änižel pidetihe Änižen regat.

Karjalas tehtas rahvahidenkeskeine turnik boksan mödhe P. J. Jatcerovan nimel[133].

Karjalan vätas jämäčhu šaibanke. Vozil 1993—1994 "Pul's"-sportjouk Petroskoišpäi vändi Venäman toižes ligas, vozil 1994—1995 — Venäman korktembas ligas, vozil 1997—1998 — Suomen toižes divizionas[134]; vozil 2001—2003 "Rusšina-Karjala"-sportjouk vändi Venäman Öbokan toižes ligas, kahtišti tegihe čempionaks[135]; vodel 2012 "VMF"-sportjouk Kondopogaspäi vändi Korktembas jämäčun ligas[136]; vodelpäi 2019 sportjouk Kondopogaspäi vändab Rahvahaližes norišton jämäčun ligas.

Vodel 2019 Kondopoga-lidnas om avaitud ezmäine valdkundaline olimpikvaran učilišče, üks' pävändoišpäi om "Jämäč šaibanke"[137].

Vodel 2019 Sortavalas oli avaitud tramplin hüppändoiden täht suksil К-25[138]. Sortavalas radab akademižen soudandan erišt Olimpikvaran sportškolas, mitte oli tehtud vodel 2019[139]

Petroskoin Sportškolan № 7 joukod ühtneba voibištelendoihe jaugmäčun mödhe. Vodelpäi 2021 škol ühtneb Venäman Öbokan Norišton jämäčun ligan voibištelendoihe[140].

Karajlan keratud joukod florbolan mödhe ühtneba Venäman voibištelendoihe[141].

Karjalas pidetas turnirad rahvahaližen küükkä-vändon mödhe.

üks' popul'arižembiš voibištelendoiš Karjalas om valdkundaline sportvändoiden ven.: «Онежские старты»-festival'[142]; Petroskoiš tehtas Venäman čempionatad tal'vujumižen da triatlonan mödhe[143][144].

Vodelpäi 2016 Petroskoiš radab Karjalan sportan istorijan muzei, mitte sijadase "Kurgan"-sportkompleksas[145]. Ekspozicijal om ozutadud voded 1918-2016.

Vodel 2016 Džip-tur - turistine programm "Paremb om Karjalas - Änižespäi Ladogahasai" sai Gran-Pri III Venäman turistižel ven.: «Маршрут года» 2016-premijal "Paremb sportmaršrut"-nominacijas[146].

Kacu mugažo

Homaičendad

Sel'genzoitused
  1. ↑ Русский язык является единственным государственным языком Республики Карелия.
  2. ↑ Пользуются государственной поддержкой[7], не относясь при этом к государственным языкам республики.
Lähtked
  1. Росстат.
  2. Росстат.
  3. Росстат.
  4. ↑ Валовый региональный продукт на душу населения по субъектам Российской Федерации в 1998-2018гг. MS Excel документ
  5. ↑ Валовый региональный продукт на душу населения по субъектам Российской Федерации в 1998-2018гг. MS Excel документ
  6. ↑ 1 2 3 Оценка численности постоянного населения на 1 января 2024 г. и в среднем за 2023 г. и компоненты её изменения. Федеральная служба государственной статистики (22 keväz'kud 2024). Дата обращения: 25 keväz'kud 2024.
  7. ↑ Закон Республики Карелия от 19.03.2004 № 759-ЗРК о государственной поддержке карельского, вепсского и финского языков в Республике Карелия.
  8. ↑ Karjalan tasavalta (tiivistetty info) (фин.). Дата обращения: 10 semendkud 2011. Архивировано из оригинала 12 sügüz'kud 2011 года.
  9. ↑ 1 2 Конституция Республики Карелия. www.gov.karelia.ru. Дата обращения: 10 sügüz'kud 2011. Архивировано из оригинала 10 sügüz'kud 2011 года. — статья 1
  10. ↑ Конституция Российской Федерации. Ст. 5, пп. 1, 2. ru.wikisource.org. Дата обращения: 30 kül'mkud 2020. Архивировано 14 uhokud 2022 года.
  11. ↑ Лукашов А.А., Тельнова Н.О. и др. Каре́лия / председ. Ю.С. Осипов и др., отв. ред. С.Л. Кравец. — Большая Российская Энциклопедия (в 30 т.). — Москва: Научное издательство «Большая российская энциклопедия», 2009. — Т. 13. Канцелярия конфискации - Киргизы. — С. 128. — 782 с. — 60 000 экз. — ISBN 978-5-85270-344-6. Архивная копия от 19 sulakud 2019 на Wayback Machine
  12. ↑ Конституция Республики Карелия. www.gov.karelia.ru. Дата обращения: 10 sügüz'kud 2011. Архивировано из оригинала 10 sügüz'kud 2011 года. — статья 15
  13. ↑ Декретом ВЦИК от 25 июля 1923 года Карельская трудовая коммуна была преобразована в Карельскую Советскую Республику.
  14. ↑ Об изменениях и дополнениях Конституции (Основного Закона) Карельской АССР. docs.cntd.ru. Дата обращения: 30 kül'mkud 2020. Архивировано 3 uhokud 2020 года.
  15. ↑ karelia | Origin and meaning of the name karelia by Online Etymology Dictionary (англ.). www.etymonline.com. Дата обращения: 15 elokud 2021. Архивировано 15 elokud 2021 года.
  16. ↑ Мамонтова, Н. Словарь топонимов Карелии. — С. Введение. Архивная копия от 31 elokud 2021 на Wayback Machine
  17. ↑ Краткая экономико-географическая справка Карелии. old.gov.karelia.ru. Дата обращения: 30 kül'mkud 2020. Архивировано 13 elokud 2020 года.
  18. ↑ Национальный парк «Паанаярви» » Горные тундры. Дата обращения: 1 elokud 2022. Архивировано 7 keväz'kud 2021 года.
  19. ↑ Точное время в Карельской республике, Россия. Сколько сейчас времени в в Карельской республике. time-in.ru. Дата обращения: 1 elokud 2022. Архивировано 1 elokud 2022 года.
  20. ↑ Республика Карелия. Дата обращения: 1 elokud 2022. Архивировано 6 uhokud 2022 года.
  21. ↑ Карельская сокровищница. Дата обращения: 8 semendkud 2013. Архивировано из оригинала 1 heinkud 2015 года.
  22. ↑ Республика Карелия для инвестора. Дата обращения: 30 vilukud 2013. Архивировано из оригинала 18 kül'mkud 2012 года.
  23. ↑ Полезные ископаемые республики Карелия | Путешествие по Карелии. kartravel.ru. Дата обращения: 1 elokud 2022. Архивировано 13 keväz'kud 2022 года.
  24. ↑ Реки Карелии. Дата обращения: 19 redukud 2022. Архивировано 7 semendkud 2021 года.
  25. ↑ Озера Карелии. elib.rgo.ru123456789 (2013). Дата обращения: 1 elokud 2022.
  26. ↑ Животные Карелии (животный мир), хищники карельского леса — какие животные водятся и живут в Карелии, фото с названиями. Wiki-Карелия. Дата обращения: 1 elokud 2022. Архивировано 27 sulakud 2022 года.
  27. ↑ Владимир Николаев. Путеводитель по Карелии: что посмотреть, чем заняться — Личный опыт на vc.ru. vc.ru (29 vilukud 2021). Дата обращения: 1 elokud 2022. Архивировано 1 elokud 2022 года.
  28. ↑ Инвестиционный портал Республики Карелия - О регионе. Инвестиционный портал Республики Карелия - О регионе. Дата обращения: 22 sügüz'kud 2019. Архивировано 22 sügüz'kud 2019 года.
  29. ↑ «Кареллеспроект». Дата обращения: 19 tal'vkud 2012. Архивировано 8 semendkud 2012 года.
  30. ↑ Закон РСФСР от 24 мая 1991 г. «Об изменениях и дополнениях Конституции (Основного Закона) РСФСР». constitution.garant.ru. Дата обращения: 30 kül'mkud 2020. Архивировано 23 vilukud 2018 года. — «из части первой статьи 71 исключить слово „автономные“;»
  31. ↑ 1 2 13 ноября 1991 года Верховный Совет республики принял Закон Республики Карелия от 13.11.1991 № XII-18/229 «Об изменениях и дополнениях Конституции (Основного Закона) Карельской АССР, по которому было установлено наименование «Республика Карелия». 21 апреля 1992 года Съезд народных депутатов России утвердил данное наименование Законом РФ от 21.04.1992 № 2708-I «Об изменениях и дополнениях Конституции (Основного Закона) Российской Советской Федеративной Социалистической Республики», который вступил в силу 16 мая 1992 года
  32. ↑ Республика Карелия - Историческая справка - Правительство Республики Карелия. Дата обращения: 4 tal'vkud 2015. Архивировано из оригинала 8 tal'vkud 2015 года.
  33. ↑ Карелы. Рождение народа. Дата обращения: 24 elokud 2022. Архивировано 14 heinkud 2012 года.
  34. ↑ Кочкуркина С. И. Археологические памятники корелы (V—XV вв.).. — Л.: Наука, 1981. — 158 с.
  35. ↑ Численность населения по полу по субъектам Российской Федерации на 1 января 2022 года (с учётом итогов Всероссийской переписи населения 2020 г.). Федеральная служба государственной статистики (30 tal'vkud 2022). Дата обращения: 16 vilukud 2023.
  36. ↑ Население Карелии уменьшилось на 71 тысячу человек. Столица на Онего. 3.08.2011 (недоступная ссылка — история).
  37. ↑ 1 2 Kareliastat. 110 ristitomad küläd da pos'olkad. Дата обращения: 19 elokud 2011. Архивировано из оригинала 19 vilukud 2012 года.
  38. ↑ Tedomaterialad Venäman rahvahan kirjutamižen lop'satusiš vodel 2010. www.gks.ru. Дата обращения: 30 kül'mkud 2020. Архивировано 1 uhokud 2012 года.
  39. ↑ Размещение населения по территории Республики Карелия (недоступная ссылка — история).
  40. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Таблица 5. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, муниципальных округов, городских и сельских поселений, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов с населением 3000 человек и более. Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года. На 1 октября 2021 года. Том 1. Численность и размещения населения (XLSX). Дата обращения: 1 sügüz'kud 2022. Архивировано 1 sügüz'kud 2022 года.
  41. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2023 года (с учётом итогов Всероссийской переписи населения 2020 г.). Федеральная служба государственной статистики (18 elokud 2023). Дата обращения: 23 elokud 2023.
  42. ↑ Карельский язык хотят сделать вторым государственным в Карелии//Вести. Ру, 05.03.2015. www.vesti.ru. Дата обращения: 30 kül'mkud 2020. Архивировано 15 kezakud 2020 года.
  43. ↑ Современная культурно-языковая ситуация. Дата обращения: 30 tal'vkud 2010. Архивировано из оригинала 31 heinkud 2013 года.
  44. ↑ Карельский язык девять лет спустя. Дата обращения: 17 sulakud 2013. Архивировано из оригинала 21 vilukud 2015 года.
  45. ↑ Республика Карелия (краткая информация) (недоступная ссылка — история).
  46. ↑ Журналы заседания Священного Синода от 29 мая 2013 года. Журнал № 41. www.patriarchia.ru.
  47. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/Popul2016.xls.
  48. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/doc_2018/bul_dr/mun_obr2018.rar.
  49. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/doc_2019/bul_dr/mun_obr2019.rar.
  50. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Tom1_tab-5_VPN-2020.xlsx.
  51. ↑ Конституция Республики Карелия (недоступная ссылка — история).
  52. ↑ Законодательная власть Республики Карелия (недоступная ссылка — история).
  53. ↑ Структура исполнительной власти Республики Карелия (недоступная ссылка — история).
  54. ↑ Судебная власть. Дата обращения: 1 elokud 2022.
  55. ↑ Список региональных отделений политических партий Республики Карелия (недоступная ссылка — история).
  56. ↑ Правое дело, региональное отделение (недоступная ссылка — история).
  57. ↑ AER Member Regions (англ.). aer.eu.
  58. ↑ Карелия официальная. «Баренц регион» (недоступная ссылка — история).
  59. ↑ Ассоциация «Северо-Запад» (недоступная ссылка — история).
  60. ↑ Межрегиональное сотрудничество: регионы России (недоступная ссылка — история).
  61. ↑ Межрегиональное сотрудничество (недоступная ссылка — история).
  62. ↑ Ведущие предприятия и организации Карелии (недоступная ссылка — история).
  63. ↑ Республика Карелия.
  64. ↑ Распоряжение Правительства РФ от 29.07.2014 № 1398-р «Об утверждении перечня моногородов». government.ru. Дата обращения: 30 kül'mkud 2020.
  65. ↑ 1 2 «Лесной план Республики Карелия». Том 1. 2010 г.
  66. ↑ Схема и программа перспективного развития электроэнергетики Республики Карелия на 2021—2025 годы. Официальный интернет-портал Республики Карелия. Дата обращения: 9 keväz'kud 2021. Архивировано 3 sügüz'kud 2021 года.
  67. ↑ ОАО «ТГК-1», филиал «Карельский» (недоступная ссылка — история).
  68. ↑ Проблемы теплоснабжения и вопросы управления землёй рассмотрены в ходе заседания парламентского Правительственного часа. Официальный интернет-сайт Законодательного Собрания Республики Карелия. — «Закон «О перераспределении полномочий между органами местного самоуправления муниципальных образований в Республике Карелия и органами государственной власти Республики Карелия» был принят 26 июня минувшего года. За это время в 54 муниципальных образованиях из 62, имеющих на балансе объекты тепло- газо- и электроснабжения, проведены сессии местных Советов по вопросам передачи этих объектов на баланс республики. < … > Для управления передаваемыми объектами созданы два государственных унитарных предприятия: электросетями займётся ГУП РК «КарелЭнергоХолдинг», комплексом объектов теплоэнергетики и газоснабжения - ГУП РК «КарелКоммунЭнерго».»
  69. ↑ Портрет Карельского региона. Транспортная инфраструктура. — Министерство экономического развития Республики Карелия
  70. ↑ О внесении изменений в перечень автомобильных дорог. publication.pravo.gov.ru.
  71. ↑ Сельское хозяйство Республики Карелия (недоступная ссылка — история).
  72. ↑ Основные показатели сельского хозяйства по республикам, краям и областям // Сельское хозяйство СССР. Статистический сборник (1960). — Москва: Госстатиздат ЦСУ СССР, 1960. — С. 498. — 667 с. — 10 000 экз. Архивная копия от 25 semendkud 2019 на Wayback Machine
  73. ↑ 1 2 Госкомстат России. Растениеводство. 14.1 Посевные площади всех культур // Регионы России. Социально экономические показатели. 2002. — Москва, 2002. — С. 490. — 863 с. — 1600 экз. — ISBN 5-89476-108-5. Архивная копия от 19 sulakud 2019 на Wayback Machine Госстатиздат ЦСУ СССР. Дата обращения: 28 kül'mkud 2019. Архивировано 19 sulakud 2019 года.
  74. ↑ 1 2 Федеральная служба государственной статистики. Растениеводство. 14.5 Посевные площади сельскохозяйственных культур // Регионы России. Социально экономические показатели. 2016. — Москва, 2016. — С. 726. — 1326 с. — ISBN 978-5-89476-428-3. Архивная копия от 24 redukud 2018 на Wayback Machine
  75. ↑ Объём выловленной рыбы и продукции товарного рыбоводства в Карелии. 2013 (недоступная ссылка — история).
  76. ↑ Объявлены победители отраслевых конкурсов департамента мелиорации министерства сельского хозяйства РФ - Золотая осень, Золотая осень - Выставка (12 redukud 2020). Дата обращения: 14 kül'mkud 2024.
  77. ↑ Генеральная схема размещения объектов и инфраструктуры туризма в Республике Карелия (недоступная ссылка — история).
  78. ↑ Туристические фирмы Республики Карелия. Архивировано из оригинала 18 sügüz'kud 2014 года.
  79. ↑ Анастасия Зубарева. Республика Карелия: что посмотреть, как добраться и когда лучше ехать. Youtravel.me (24 sügüz'kud 2024). Дата обращения: 13 tal'vkud 2024.
  80. ↑ Министерство образования Республики Карелия (недоступная ссылка — история).
  81. ↑ Образовательный портал Карелии. edu.karelia.ru. Дата обращения: 30 kül'mkud 2020.
  82. ↑ С. 142. static.iea.ras.ru. Дата обращения: 30 kül'mkud 2020.
  83. ↑ Программа «Развитие образования в Республике Карелия в 2011—2015 годах» (недоступная ссылка — история).
  84. ↑ Республика Карелия: население, власть, здравоохранение, районы. femida.guru.
  85. ↑ Государственные учреждения, подведомственные Министерству здравоохранения и социального развития Республики Карелия (недоступная ссылка — история).
  86. ↑ Программа «Улучшение демографической ситуации Республики Карелия на период 2008—2010 годов и до 2015 года» (недоступная ссылка — история).
  87. ↑ Карелия: энциклопедия: в 3 т. / гл. ред. А. Ф. Титов. Т. 1: А — Й. — Петрозаводск: «ПетроПресс», 2007. — 400 с.: ил., карт. ISBN 978-5-8430-0123-0 (т. 1)
  88. ↑ Национальные общественные объединения и национально-культурные автономии Республики Карелия (недоступная ссылка — история).
  89. ↑ Языковое многообразие. knk.karelia.ru. Дата обращения: 30 kül'mkud 2020. Архивировано 6 semendkud 2021 года.
  90. ↑ Армас Мишин — Современная культура вепсов., Финно-угорский информационный центр
  91. ↑ Карельская национальная литература,. litkarta.karelia.ru. Дата обращения: 30 kül'mkud 2020. Фольклорно-литературное наследие Русского Севера
  92. ↑ Писатели Карелии: библиографический словарь, с. 304. Петрозаводск: «Острова», 2006. ISBN 5-98686-006-3
  93. ↑ Финская национальная литература. litkarta.karelia.ru. Дата обращения: 30 kül'mkud 2020., Фольклорно-литературное наследие Русского Севера
  94. ↑ Плотников В. И. Первые профессиональные художники — уроженцы Карелии // Труды карельского филиала Академии наук СССР. Вопросы истории Карелии. Выпуск Х. 1958. С.50-60. resources.krc.karelia.ru. Дата обращения: 30 kül'mkud 2020.
  95. ↑ Петрозаводский музыкальный колледж имени К. Э. Раутио.
  96. ↑ Детская музыкальная школа № 1.
  97. ↑ Музыкально-хоровая школа.
  98. ↑ Музыкальная школа им. Г. В. Свиридова (недоступная ссылка — история).
  99. ↑ Детская школа искусств.
  100. ↑ Музей истории народного образования республики Карелия (недоступная ссылка — история). kiro-karelia.ru.
  101. ↑ МУ «Пудожский историко-краеведческий музей им. А. Ф. Кораблёва». pudozh.clan.su. Дата обращения: 30 kül'mkud 2020. Архивировано 15 kezakud 2021 года.
  102. ↑ Центр противопожарной пропаганды и общественных связей при Главном управлении МЧС России по Республике Карелия (недоступная ссылка — история).
  103. ↑ Морской музей «Полярный Одиссей». polar-odyssey.org. Дата обращения: 30 kül'mkud 2020.
  104. ↑ Детский краеведческий музей. dtdu.ru. Дата обращения: 30 kül'mkud 2020. Архивировано 23 vilukud 2021 года.
  105. ↑ Соломенский лесозавод. апрель — июнь 2009. solomenskiy.ru. Дата обращения: 30 kül'mkud 2020. Архивировано 31 elokud 2021 года.
  106. ↑ Музей почты Республики Карелия (Петрозаводск). www.russianpost.ru. Дата обращения: 30 kül'mkud 2020.
  107. ↑ Коткозерская средняя образовательная школа.
  108. ↑ Музей геологии докембрия. geoserv.krc.karelia.ru. Дата обращения: 30 kül'mkud 2020. Архивировано 28 redukud 2020 года.
  109. ↑ История съездов работников культуры Республики Карелия (недоступная ссылка — история).
  110. ↑ Кинотеатр отремонтируют (недоступная ссылка — история).
  111. ↑ Бюджет района принят. amsu.kondopoga.ru.
  112. ↑ Минкультуры снимает инвесторов. Ведомство проектирует сеть кинотеатров для небольших городов. Газета «Коммерсантъ», № 27/П (4082). Коммерсантъ.
  113. ↑ «Народное» кино от Вани Кульнева. «СТОЛИЦА на Onego.ru» (недоступная ссылка — история).
  114. ↑ Союз журналистов Карелии (недоступная ссылка — история).
  115. ↑ Союз журналистов Карелии — СМИ Карелии (недоступная ссылка — история).
  116. ↑ «Карелия» (недоступная ссылка — история). — Karjalan kundaliž-politine lehtez
  117. ↑ Карелия официальная. Редакции районных газет Республики Карелия (недоступная ссылка — история).
  118. ↑ «Русское Радио на Онего». www.rusradio.onego.ru. Дата обращения: 30 kül'mkud 2020.
  119. ↑ «Авторадио-Петрозаводск» (недоступная ссылка — история).
  120. ↑ «Радио Юность Петрозаводск»< (недоступная ссылка — история).
  121. ↑ «Дорожное радио»
  122. ↑ «Наше радио» (недоступная ссылка — история). Дата обращения: 9 redukud 2019.
  123. ↑ «Европа плюс Петрозаводск» (недоступная ссылка — история). Дата обращения: 9 redukud 2019.
  124. ↑ Региональное радио и телевидение (недоступная ссылка — история).
  125. ↑ Интернет-издания лидируют на медиарынке Карелии (недоступная ссылка — история).
  126. ↑ Официальный портал органов государственной власти Республики Карелия.
  127. ↑ Интернет-журнал «Республика».
  128. ↑ Интернет-газета «Карелия».
  129. ↑ Интернет-газета «Столица на Онего» (недоступная ссылка — история).
  130. ↑ «Карелинформ». // Karelinform.ru. Дата обращения: 30 kül'mkud 2020. Архивировано 29 kül'mkud 2020 года.
  131. ↑ «Центр политических и социальных исследований».
  132. ↑ Министерство образования Карелии официально переименовали. Дата обращения: 10 semendkud 2021. Архивировано 11 semendkud 2021 года.
  133. ↑ В календарный план межрегиональных соревнований класса «Б», утверждённых Федерацией бокса России на 2021 год включён турнир имени Ятцерова. Дата обращения: 10 semendkud 2021. Архивировано 11 semendkud 2021 года.
  134. ↑ Пульс (Петрозаводск). Дата обращения: 10 semendkud 2021. Архивировано 10 semendkud 2021 года.
  135. ↑ Вторая вершина «Русшины». Дата обращения: 10 semendkud 2021. Архивировано 10 semendkud 2021 года.
  136. ↑ Карелию нанесли на хоккейную карту России. Дата обращения: 10 semendkud 2021. Архивировано 11 semendkud 2021 года.
  137. ↑ Олимпийский резерв: в Кондопоге открылось новое спортивное училище. Дата обращения: 10 semendkud 2021. Архивировано 10 semendkud 2021 года.
  138. ↑ В Карелии в Сортавале построен новый трамплин для прыжков на лыжах. Дата обращения: 10 semendkud 2021. Архивировано 11 semendkud 2021 года.
  139. ↑ История сортавальской школы по академической гребле. Дата обращения: 10 semendkud 2021. Архивировано 11 semendkud 2021 года.
  140. ↑ РФС расширяет географию Юношеской Футбольной лиги. Дата обращения: 10 semendkud 2021. Архивировано 11 semendkud 2021 года.
  141. ↑ Хоккей с мячиком. Как вырастить чемпиона? Дата обращения: 10 semendkud 2021. Архивировано 11 semendkud 2021 года.
  142. ↑ Петрозаводчане — лидеры «Онежских стартов». Дата обращения: 10 semendkud 2021. Архивировано 11 semendkud 2021 года.
  143. ↑ В Карелии прошёл всероссийский турнир по зимнему триатлону. Дата обращения: 10 semendkud 2021. Архивировано 11 semendkud 2021 года.
  144. ↑ В Петрозаводске завершились крупнейшие в России соревнования по зимнему плаванию. Дата обращения: 10 semendkud 2021. Архивировано 11 semendkud 2021 года.
  145. ↑ Встреча со спортивной общественностью. Дата обращения: 17 elokud 2021. Архивировано 17 elokud 2021 года.
  146. ↑ Всероссийская премия туристических маршрутов. Russian Travel Tour Awards.  » Победители III Всероссийской туристской премии «Маршрут года». tourawards.ru. Дата обращения: 2 tal'vkud 2024.

Tarkendused

Om sadud "https://vep.ruwiki.ru/w/index.php?title=Karjalan_Valdkund&oldid=318501"