Bol

Рувики-späi
?
Bol
Tedoklassifikacii
Valdkund: Kazmused
Palakund: Änikkazmused (Magnoliophyta)
Klass: Kaksidülehtesižed (Magnoliopsida)
Kund: Kanabr'änikoižed (Ericales)
Sugukund: Kanabränvuiččed (Ericaceae)
Heim: Vaccinium
Erik: Bol
Latinankel'ne nimi
Vaccínium vítis-idaéa L.

Wikispecies-logo.svg
Sistematik
Vikierikoiš

Commons-logo.svg
Kuvad
Vikiaitas

ITIS 505637
NCBI 180772

Bol vai Nabol (Nobol) (penzhaine, Kanabränvuiččed-sugukundan Vaccinium-heimon erik.

Bolha sidodud vepsän tärtused

  • Bolišt, nabolišt, bolpaik, bolkišt, bolžom — taho, kus kazvab äi bolad.
  • Bolšti — särbmine suloimespäi (idüjauhospäi) bolanke.
  • Boltahtaz — vezipudr (huttu) kagrjauhospäi bolanke.
  • Nabolnik, bolpirg — pirg bolanke.
  • Uttud bol — vezipudr (huttu) rugižjauhos da puzertud bolaspäi.

Etimologii

Erikon vitis-idaea-nimituz znamoičeb «Krit-sarel). Mugoine latinankel'ne bolan nimituz mainitase ezmäižen kerdan Dodoneusan da Gesneran tedotöiš. Amuižaigaižed kirjutajad ei mainitanus «bolad».

Ümbrikirjutand

Bolan ümbrikirjutand.

Jurišk levigandeb lapakoiktas. Vezad oma sarakoikahad, ned ületas 15..20 sm korktusele malpäijured elädas simbiozas senen micelijanke. Senen nitid vedadas mineraližid segoitesid mahudespäi bolan jurile.

Lehtesed oma paksud, nahkakahad, išttas barbal toint toižen jäl'ghe, lühüdan vardenke, ovaližed käroutud oiktan röunanke, loštajad, 20..30 mm pitte, 15 mm:hasai levette, eläbad lumen al, penikaižiden reiguidenke alahaižel pindal. Mugoižed reigud oma bulavanvuiččed südäimes, niiden seiniden stajad oma täuded nälömakast substancijad, se voib vedada vet. Lehtesen ülähän kastui vezi sirdab alahaks, täudub reiguid da vedase südäimehe.

Bolan penzhaižen varded erašti kazdas lahos kandos koren da hapačun keskes, ned sadas üks'metrišt pidust.

tophiže. Tophad oma tihedad, sijatas ladval. Tophas om 10..20 änikod, ned kactas mahapölükäd da 1 petkloine. Kandoine sijadase alahanpäi. Änikoičendan aigan koverzunuded bolan vencuded kaitas heid'omad nepsudespäi. Heid'om om muzahahkan mujun, se om pölüstimiš sangedmassal, no aigan mändes rohkotase väčkuižin da lankteb reiguziden kal't, nene reiguded sijadase tomunikoiden agjoiš. Bol änikoičeb keväz'kezal läz 15 päiväd.

marjad, ned kaitas lumen al keväden tulendahapäi. Sügüz'kun augotaden bolan marjad oma jo ehtnüded. Satusekahal vodel voidas poimdä marjoid pol'vädrhasai ühtel tophal.

Bolan irdnägo om kondjanbolan kartte.

Bolan gibrid Päivlaskmaižes Evropas, nimitadas sidä Vaccinium × intermedium Rute.

Leviganduz

Bol kazvab kuiviš da nepsiš kavag'mecoiš, lehtezmecoiš, mugažo čapatesile, penzhištoidme da turbazsoil.

Bolan marjad oma nägubad, sikš miše ned oma rusttad vihandan lehtištonke tagamal. Živatad da lindud södas nenid marjoid. Lindud todas sulatomid semnid levedašti i muga abutadas bolale levitada.

nektarad da heid'oman palad änikoišpäi.

Himine mülünd

Bolan marjad mülütadassaharidad — 11,5 (sidä kesken glükoz — 4,3; fruktoz — 4,2; saharoz — 0,2); stajišt — 3,7; vauktušed — 0,8; razvad — 1,2; tuhk — 0,3.

Mineraližed substancijad marjoiš (mg/100 grammad): kalii — 89; kal'cii — 20; fosfor — 16; magnii — 9; mangan — 1,2; natrii — 2; raud — 0,4; vas'k — 0,07; cink — 0,18; jod — 0,15; hrom — 1.

Vitaminad marjoiš (mg/100 grammad): A — 1,75; β-karotin — 21; B-vitaminad — 0,72; B9-vitamin — 2; C-vitamin — 11; E-vitamin — 1,6.

Kazvatuz

Vl 1745 kirjutihe bolan kul'tiviruindha sidotud ezmäižid naprindoid. Jelizaveta Petrovna-imperatornaižen suline käsk om kaičenus samšital. Mugažo vn 1765 Sauvusiden kancelärijan käsk edeskirjuti Fok-mastarale löuta mahtust da ištutada bolad Monpleziran sires i Šahmat-mägen al» samšitan (bušboman) sijha, sikš miše samšit «mäneb ülänsäton olelenuziš suriš pakaižišpäi».[3]

1960-nzil vozil todesižed radod zavodihe vemha bolad kul'turha neniš maiš: Ročinma, Suomenma da Pol'šanma. 1980-nzil vozil enččen Vaugedvenäma, Litvanma da Venäma — panihe kul'turižid bolan plantacijoid.

Vl 1994 Germanijas sädihe 40 gektarad bolan plantacijad ühtes täuden mašinoiden kompleksanke kazvatamha da keradamha marjoid. Kul'turmarjoiden satusenmär ülemba 20..30 kerdha meckazmusiden röunataden, ristitud sadas 50..60 kg marjad gektaran man sadandesespäi kaikuččel vodel.

Travijad da läžundad

  • Exobasidium vaccinii-senüt travib bolan vezoid. Seikh da lehtesed palahtudas vauhruskedvauvhan mujundan saden. Edahanpäi mugoižed vezad oma vaskmäižiden änikoiden polhe, ned erinedas lujas tervhiš vihandoiš boltophišpäi.
  • Melampsora goeppertiana-senüdel travindan tagut varded pidetas da palahtudas, ned kändasoiš ludha pojavikš. Lehtesed lühetas, alahaižed niišpäi kuidas.

Kävutand

Sömhä

Bolan marjad kävutadas levedali sahardundan täht, mugažo tehtas niišpäi äi toižid sömid: kanfetoiden südäin, bolkeitiž, marinad, ekstrakt, unotez, boljomad. Bolad ližadas emägusihe (uttud bol, boltahtaz, bolšti). Pašttas pirgoid bolanke (bolkolobad). Jevgenii Onegin»-säduses bolvezi mainitase — se om verestai jom vedes da bolmarjoišpäi, kaičihe sidä pit'käks vilus karzn'as bollačuiš.

Bolasine džem om järgeline mageduz Ročinmas da toižiš pektin, jablokad).

Zelläks

Bolan lehtesed (zell'torhudeks. Lehtesiden lent da vet kävutadas dezinficirujaks da diuretižeks abutuseks.

Bolan vezad-ki (latin.: Cormus Vitis idaeae) ottas zelläks.

Varatas zell'torhut kevädel edel änikoičendad (konz änikurbad oma vihandad völ) da sügüzel täuzin ehtnüziden marjoiden jäl'ghe. Šil'ptäs lehtesid vai ümbrileiktas vezoid lehtesidenke, sid' kuidas niid katusenaluižel, räusthiden al, infrarusttal sädegoičendal[4] vai kuidimes (lämuz — 35..40 C°). Kaitas kuivatud torhut kuidaks da tulleitadud hüvin honuses. Torhuden kožundaig om koume vot.[5]

Necen torhuden tarbhaižed päsubstancijad oma fenolglikozidad, dubindsubstancijad, giperozid, ursolmuiktuzarbutin löuzihe bollehtesiš, se om antiseptine substancii kuzenlähtendsisteman täht. Ottas zelläks unotest kuiviš lehtesišpäi spravitamha niid, vaiše unotesen doziruind ülemb märad kucub travindad.[6]

Keitvezi lehtesišpäi pehmdab südäikivid da veb poiš solad, se abutab tervehtamha südäimunan läžundad, diabet, revmatizm, podagr.

Ottas kävutamha bolan veresid marjoid avitaminozan aigan, kuti uitai, diuretine, bakterijanvastaine, antiseptine, gel'mintanvastaine, sapinajai abutuz. Mugažo marjoid kävutadas tävun tuberkulözan aigan, toižed läžundad: südäikohtun katar alamuiktuseltäutandanke, kived südäimunas, revmatizm.

Marjoiden keitvezi horindan aigan sambutab vezinäl'gad hüvin.

Jodas marjoiden südäivet lujetud arterialižen painuden aigan, nevroziden aigan. Kohtukahad naižed jodas sidä vähäverusen aigan.

Galerei

  • Vaccinium vitis-idaea IM4814 Puolukka C.JPG

    Boltophad kezapaikoil

  • Bol änikoil

    Bol änikoil

  • Lingonberries.jpg

    Bol umbikoil

  • Bolan marjad

    Bolan marjad

  • Preiselbeeren-WJP-1.jpg

    Poimdüd bol

  • Winter-lingonberry.JPG

    Bolan varz' tal'vel

  • Bolvezi (mors bolmarjoišpäi)

    Bolvezi (mors bolmarjoišpäi)

  • Leib bolasižen džemanke päl

    Leib bolasižen džemanke päl

  • Pannkaka.jpg

    Bol saharanke da kürzidenke

Bolha sidodud vepsän muštatiž

  • Poimin bolad, a tegihe mustikaižeks. (nägu i toziolend erinedas)

Kacu mugažo

Homaičendad

  1. ↑ 1 2 Бурмистров А.Н., Никитина В.А. Медоносные растения и их пыльца: Справочник. — М.: Росагропромиздат, 1990. — Lp. 23. ISBN 5-260-00145-1. (ven.)
  2. ↑ Lingonberry, raw. — Foodcomp.dk.  (angl.)
  3. ↑ Марьина Т. Моченый шедевр //Санкт-Петербургские Ведомости (spbvedomosti.ru). — 2013. — 23. sügüz'ku (#182). (ven.)
  4. ↑ Демидов С.Ф. и др. Сушка листьев брусники инфракрасным излучением. — Науч. журн. НИУ ИТМО; серия «Процессы и аппараты пищевых производств». — 2014. — #1. (ven.)
  5. ↑ 1 2 Блинова К.Ф. и др. Ботанико-фармакогностический словарь /Справ. пособие. Под ред. К.Ф. Блиновой, Г.П. Яковлева. — М.: Высшая школа, 1990. — Lp. 174. (ven.) ISBN 5-06-000085-0.
  6. ↑ Вермейлен, Нико. Полезные травы. Иллюстрированная энциклопедия /Пер. с англ. Б.Н. Головкина. — М.: Лабиринт Пресс, 2002. — Lp. 298-299. (ven.) ISBN 5-9287-0244-2.
Om sadud "https://vep.ruwiki.ru/w/index.php?title=Bol&oldid=152962"