Energii
Energii (amuižgrek.: ἐνέργεια energeia «radmine», «tego», «vägi») om skalärine fizine suruz, ühthine mär materijan likundan i ičekeskentehmižen erazvuiččiš formiš, materijan likundan läbisirdandan vägen mär toižiš formišpäi toižihe vedamha sidä likumatomuden olemižhe.
Energijan tärtusen kävutand sättub sauptud fizižen sisteman ümbrikirjutandan täht, siš statjas sisteman energii jäb vajehtamata aigan mändes tähäsai, kuni sistem om sauptud. Nece vahvištuz om energijan varadusen käskuz.
Znamoičendad
Energii znamoičese E, märicendühtnik om džoul', lühüdas Dž. Mugažo kävutadas Q radon i vägevuden (energii aigan pordos) täht, U hibjan südäienergijan täht.
Istorii
Amuižgrekine Tomas Jung-tedomez' mainiti energijad nügüd'aigaižes el'genduses ezmäižen kerdan, vajehti sil todud Gaspar-Güstav Koriolis-tedomez' avaiži radon i kinetižen energijan kesksidod vl 1829.
Uil'jam Tomson (tuleban aigan lord Kel'vin) kävuti «kinetine energii»-terminad vl 1851 vai sen aigemba, i vl 1853 britanine Uil'jam Renkin-fizikantedomez' toi «potencialine energii»-tärtust. Edesižes Uil'jam Tomson ühtenzoiti tedoid energijas Rudol'f Klauzius-tedomez' jätksi termodinamikan šingotest, toi i ümbrikirjuti matematižikš entropijan tärtust. Termodinamik om tedo energijan toižetamižes, sai nügüdläšt nimitust 1920-nzil vozil. Džozef Stefan toi absolütižikš mustan hibjan sädegoičendan käskust.
Homaičendad
 |
Energii Vikiaitas |
|
Nece kirjutuz om vaiše ezitegez. Tö voit abutada meile, ku kohendat sidä da ližadat sihe. |