Pol'šanma

Pol'šanman Tazovaldkund
Rzeczpospolita Polska
Flag;	Valdkundznam;
Pälidn	Varšav
Eläjiden lugu (2018)	38,420,687 ristitud
Pind	312,685 km²
Kel'	pol'šan
Valdkundan pämez'	Andžei Duda
Päministr	Mateuš Moravecki
Religii	hristanuskond
Val'ut	pol'šan zlotii (PLN)
Internet-domen	.pl
Telefonkod	+48
Aigvö	tal'vel UTC+1; kezal UTC+2

Tarbhaine lehtpol'

Anglijankel'ne tarbhaine lehtpol'

Pol'šanma (pol'šan kelel: Polska), täuz' oficialine nimi — Pol'šanman Tazovaldkund (pol'š.: Rzeczpospolita Polska), om valdkund Evropan keskuses. Pälidn da kaikiš järedamb lidn om Varšav.

Vspäi 1999 valdkund om PAKO:n ühtnijan, vspäi 2004 om EÜ:n ühtnijan.

Pol'šanman pind om 312 685 km² (ühesanz' sija Evropas). Vl 2017 eläjiden lugu oli 38,5 millionad ristituid (koumekümnenz' kudenz' sija Mal).

Istorii

Ezmäižen Pol'šan valdkundan alusenpanendan dat om 966 voz', konz pol'šanmaine Meško I-ruhtinaz sai Prussijan, Venälaižen Imperijan palaks. Pol'šanma sai ripmatomut vodel 1918 Ezmäižen mail'man sodan jäl'ghe, no vodel 1939 Nevondkundaline Ühtištuz da Nacistine Saksanma okkupiruiba ühtmudel Pol'šanman.

Toižen mail'man sodan jäl'ghe Pol'šanma udessünduihe ičeze uziš röunoiš kut «socialistine» valdkund (Pol'šan Rahvahaline Tazovaldkund). Vodel 1989 vajehtused politižes da ekonomižes sistemiš kändihe Pol'šanmad demokratižeks valdkundaks. Vodes 2004 semendkun 1. päiväspäi Pol'šanma om Evropan Ühtištusen ühtnijaks. Vn 2010 10. päiväl sulakud prezidentižen Tu-154:n lendimen katastrof ozaižihe Smolenskas. Siloi koliba Pol'šan Leh Kačin'skii-prezident, toižed tetabad politikanmehed.

Konstitucii

Valdkundan ezmäine Konstitucii (pol'š.: Konstytucja) oli vspäi 1791. Jäl'gmäine kümnenz' lugul Konstitucii^[3]^[4]^[5] om vahvištadud parlamental vn 1997 2. päiväl sulakud da kaiken rahvahan referendumal sen-žo voden 25. päiväl semendkud. Se tuli väghe vn 1997 17. päiväl redukud i om olmas voziden 2006 i 2009 kohendusidenke.

Geografijan andmused

Fail:Polska topo blank.jpg

Pol'šanman topografine kart.

Valdkundan pohjoižed randad lainištab Baltijan meri. Randanpird — 440 km.

Pol'šanmal om mavaldkundröunoid Vaugedvenämanke päivnouzmas (418 km), Ukrainanke suvipäivnouzmas (535 km), Ročinmanke.

Znamasižed joged oma Visl i Odr, om penid järvid pohjoižes. Kaikiš korktemb čokkoim om Risi-mägi (2499 m) Tatrid-mägiš (Karpatad) valdkundan suviröunal. Toine mägisel'g om Sudetad suvipäivlaskmaižel röunal.

Londuseližed pävarad oma bur hil', kaliisol, jartal', keitandsol, mec (territorijan nelländez), väghine mahuz.

Politine sistem

Pol'šanman parlamentan pert' Varšavas.

Ohjandusen form om unitarine parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident (pol'š.: Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej). Kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks. Prezident paneb erasid Suiman ezipartijan ühtnijoid da sen liderad ohjastusen (pol'š.: Rada Ministrów w Polsce) ministrikš da päministraks.

Parlament (pol'š.: Zgromadzenie Narodowe) om kaks'kodine. Üläkodi om Senat (pol'š.: Senat Rzeczypospolitej Polskiej) 100 ühtnijanke. Alakodi om Suim (pol'š.: Sejm) 460 ühtnijanke. Kaik rahvaz änestab kandidatoid parlamentha kerdan nelläs vodes.

Parlamentan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2019 13. päiväl redukud. Valitihe prezidentad järgenduseližen kerdan vn 2015 semendkul kahtes turas (10. da 24. päivil). Uz' valitud Andžei Duda-prezident tuleškanzi radho vs 2015 elokun 6. päiväspäi (sai 51,55%). Nügüdläine päministr om Mateuš Moravecki vs 2017 tal'vkun 11. päiväspäi.

Administrativiž-territorialine jagand

Kacu kirjutuz: Pol'šanman administrativiž-territorialine jagand.

Pol'šanman Tazovaldkund jagase 16 sodaveikundaks (vojevodstv:aks), kudambad alajagasoiš povätikš (ujezd:oikš, makundoikš) da volostikš (gmin:oikš).

Eläjad

Pol'šanmas elädas pol'šanmalaižed — 96,74% vl 2002. Vl 2014 eläjiden lugu oli 38,483,957 ristitud^[6]. Kaikiš suremb ristitišt oli 38,666,000 eläjad vl 1998.

Uskondan mödhe (2017): protestantad — 0,4%, toižed uskojad — 0,4%, märhapanendata — 12,0%.

Toižed järedad lidnad (enamba 300 tuh. ristituid vl 2011, surembaspäi penembha): Krakov, Lodz', Vroclav, Poznan', Gdan'sk, Ščecin, Bidgošč, Lüblin, Katovice. Kaik om 39 lidnad enamba mi 100 tuh. eläjidenke. Vl 2015 ühthemänho oli 915 lidnad valdkundas. Koume eläjad videspäi oma lidnalaižed (2020).

Rahvahanižanduz

Pol'šanma om šingotadud industrialine ma. Kogosüdäiprodukt — 1 121 mlrd. US$ (ostmižmahtusen mödhe, 2017).

Valdkundan päeksport om elektromašiništ da koditehnik (läz 12%); toine eksport — mebel' da transportištmed (5%), tualetbumag (2%), šinad (1%).

Galerei

Warsaw palace.jpg

Varšavan pert'kulu
Zamek, skrzydło zachodnie..jpg

Ol'štin, Varmijan episkopiden zamk
Vroclavan universitet
Poznan'-lidnan ohjastusen pert'
Lüblin, Vencan tribunal
Gdan'sk, Neptunan monument

Homaičendad

↑ Pol'šanman ristitišton lugun endustuz vn 2018 heinkus // Mail'man faktoiden kirj. — Cia.gov. (angl.)
↑ Mugažo .eu kuti EÜ:n ühtnii.
↑ Pol'šanman Konstitucijan tekst (1997). — Sejm.gov.pl. (ven.)
↑ Pol'šanman Konstitucijan tekst (1997) Vikipurtkiš. (angl.)
↑ Pol'šanman Konstitucijan tekstad constituteproject.org-saital. (angl.)
↑ Główny Urząd Statystyczny. Baza Demografia. Ludność Polski (Pol'šanman ristitišton statistik). 30. kezaku 2014. — Demografia.stat.gov.pl. (pol'š.)

Irdkosketused

Pol'šan Tazovaldkundan prezidentan oficialine sait (prezydent.pl). (pol'š.) (angl.)
Pol'šan Tazovaldkundan üläkodin oficialine sait (senat.gov.pl). (pol'š.) (angl.)
Pol'šan Tazovaldkundan alakodin oficialine sait (sejm.gov.pl). (pol'š.) (angl.) (fr.)
Informacine sait Pol'šanmas (polska.pl). (angl.)

Pol'šanma Vikiaitas

	Pol'šanman sodaveikundad da niiden administrativižed keskused
	Alakarpatan (Alaläšan (Alasilezijan (Kujavijan da Pomorjen (Lodzin (Lüblinan (Lübušan (Mazovijan (Opolen (Penen Pol'šanman (Pomorjen (Päivlaskmpol'žen Pomorjen (Silezijan (Suren Pol'šanman (Sventokšistan (Varminiž-Mazuran (Ol'štin)

	Evropan valdkundad
	Moldov \| Ročinma \| Suomenma \| Ukrain \| Vaugedvenäma \| Venäma¹
	¹ Om Azijas mugažo.

[1] Pol'šanman ristitišton lugun endustuz vn 2018 heinkus // Mail'man faktoiden kirj. — Cia.gov. (angl.)

[2] Mugažo .eu kuti EÜ:n ühtnii.

[3] Pol'šanman Konstitucijan tekst (1997). — Sejm.gov.pl. (ven.)

[4] Pol'šanman Konstitucijan tekst (1997) Vikipurtkiš. (angl.)

[5] Pol'šanman Konstitucijan tekstad constituteproject.org-saital. (angl.)

[6] Główny Urząd Statystyczny. Baza Demografia. Ludność Polski (Pol'šanman ristitišton statistik). 30. kezaku 2014. — Demografia.stat.gov.pl. (pol'š.)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]